Recensie 100 x Congo: dé topexpo van het MAS dit seizoen

Foto: Bert Hertogs

Een expo die zo boeiend is dat de veiligheidsagenten je moeten buitenkeren wanneer het sluitingsuur nadert. Dat is de expo 100 x Congo in het MAS. Twee expo's voor de prijs van één krijg je overigens. Aan de wanden ontdek je de prekoloniale geschiedenis en hoe Duitse kunstenaars zoals Albrecht Dürer Afrikanen als eersten naar levend model in beeld brachten in de zestiende eeuw.

(lees verder onder de foto)

Foto: Bert Hertogs

100 x Congo staat stil bij de Wereldtentoonstelling in Antwerpen van 1885 waar 12 Congolezen opgevoerd werden in een menselijke zoo om daar het dagelijks leven in Afrika na te bootsen.

(lees verder onder de foto)

Krachtbeeld (nkisi nkondi) van chef Ne Kuko Kongo volken, Kikuku, regio Boma, Democratische Republiek Congo Bruikleen KMMA , Tervuren
Foto: Frederik Beyens

Blikvanger op die tentoonstelling is een geroofd krachtbeeld van Congo-chef Ne Kuko (nummer 21 in deze expo). Een beeld dat centraal staat in het debat om kunst- en gebruiksvoorwerpen terug te geven aan Congo. Hierbij dient Congo de vraag te stellen. Vermits de Congolese collectie eigendom is van de stad Antwerpen, ligt de eindbeslissing bij het College van Burgemeester en Schepenen. Belangrijk hierbij te melden is dat een deel komt van Louis Franck, voormalig minister van Koloniën die opvallend genoeg objecten uit Congo die hij meenam niet aan het museum in Tervuren schonk maar aan het Vleeshuis in Antwerpen. Daarnaast kocht de Stad Antwerpen ook van o.a. verzamelaar en verkoper Henri Pareyn objecten voor een totaalbedrag van zo'n slordige 43.000 Belgische frank, wat in 1920 veel geld was. In 1928 sterft Pareyn en wordt zijn collectie openbaar geveild. Opbrengst: 2 miljoen Belgische frank. Het Vleeshuis koopt 19 objecten. De interesse bij Belgische en internationale kopers is groot. Een zeer groot deel van de collectie komt in handen van de Engelsman met Amerikaanse roots Sir Henry Welcome.

(lees verder onder de foto)

Foto: Bert Hertogs

In 1894 vindt opnieuw een Wereldtentoonstelling plaats in Antwerpen en worden er 144 Congolezen, mannen, vrouwen en kinderen overgebracht om het dagelijks leven na te bootsen in Congo.

(lees verder onder de foto)

Zicht op het Congolese namaakdorp en vijver op het Zuid. Wereldtentoonstelling Antwerpen, 1894 © Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Meer dan 44 van hen werden bij aankomst in Antwerpen opgenomen in het Stuivenbergziekenhuis, ontdekten de onderzoekers van deze MAS-expo. 7 van hen, tussen 17 en 31 stierven, waaronder twee bij aankomst door ondervoeding. De Congolezen hadden vooral last van ernstige oogklachten, dysenterie en ademhalingsproblemen (zoals bronchitis). Verder onderzoek hierrond dient nog te gebeuren vermits dit recent aan het licht kwam.

(lees verder onder de foto)

Registerboek van het Antwerpse ziekenhuis Stuivenberg 1894 Collectie FelixArchief, Antwerpen

(lees verder onder de foto)

Foto: Bert Hertogs

In 1937-1938 loopt ‘Kongo Kunst', een tentoonstelling in de Stadsfeestzaal in Antwerpen waar 1.500 werken te zien zijn, voornamelijk objecten uit de collectie van Pareyn en de schenkingen van Franck. Een Hemba voorouderbeeld, dat tevens pronkt op 100 x Congo is de blikvanger die op de affiche ook te zien is. In 1930 kocht de stad Antwerpen het voor veel geld via de kunsthandel. Frans Olbrechts die als geestelijke vader van het Etnografisch Museum beschouwd wordt, zat achter deze tentoonstelling die de objecten als een van de eersten in zijn tijd als kunst beschouwt.

Centraal in de tentoonstellingsruimte op de derde verdieping van het MAS bevinden zich 100 voorwerpen uit de Congolese collectie van de stad Antwerpen. Daarbij zitten onder andere het eerder vermelde Hemba voorouderbeeld, een topstuk (nummer 72 in deze expo), het krachtbeeld van Nkololmonyi (nummer 64 in deze expo), en de versierde pronkbijl van een Tekechef (nummer 22 in deze expo) met een menselijk hoofd bovenaan de steel.

(lees verder onder de foto)

Foto: Bert Hertogs

(lees verder onder de foto)

Foto: Michel Wuyts en Bart Huysmans

(lees verder onder de foto)

Foto: Bert Hertogs

< Bert Hertogs >

100 x Congo. Een eeuw Congolese kunst in Antwerpen
Nog tot 13 september 2021 in het MAS

De lijvige catalogus 100 x Congo. Een eeuw Congolese kunst in Antwerpen (onder redactie van Els De Palmenaer) is verkrijgbaar in een Nederlandse en Franse editie naar aanleiding van zestig jaar Congolese onafhankelijkheid en de honderdste verjaardag van de Congolese collectie in beheer van het MAS | Museum aan de Stroom, Antwerpen.