Recensie Hotel Beethoven ★★★1/2

250 jaar geleden werd Ludwig van Beethoven geboren. Reden voor Bozar om aan de componist een tentoonstelling te wijden. Zijn ouders kregen in totaal 7 kinderen maar enkel hij en zijn jongere broers Kaspar Karl en Nikolaus Johann zouden overleven. Het concept van deze expo? Alle verschillende ruimtes als ‘hotelkamers’ voorstellen met tussenin een gang met sfeervolle – weliswaar wat verouderde lampjes en dito stoffen behang – die erop wijzen dat de meeste hotels die verwijzen naar de componist al een tijdje hetzelfde rustieke klassieke interieur hebben.

Hotel Beethoven toont hoe van Beethovens werk nog steeds nieuwe generaties artiesten inspireert wat onder andere ook te zien is op het gelijkvloers in de hal voor je de trap opgaat naar de eigenlijke exporuimte. In 1956 brengt Chuck Berry ‘Roll Over Beethoven’ uit. In 1972 populariseert Wendy Carlos de Negende Symfonie via een elektronisch arrangement dat te horen is in Stanley Kubricks film ‘A Clockwork Orange’. Vier jaar later komt John Travolta een discotheek binnen op de tonen van Walter Murphy‘s ‘A Fifth of Beethoven’ in de film Saturday Night Fever. Dat nummer zal Soulwax remixen in 2009 en het wordt een hit in de electro scène.  In de tijdslijn die te zien is voor je de expo betreedt, wordt de versie van de Amerikaanse rapper A+ uit 1998 echter niet vermeld. Nochtans samplede ook hij de hoofdmelodie uit de Vijfde en was de single goed voor een top 10-notering in o.a. Wallonië, Nederland, Nieuw-Zeeland en Noorwegen.

In 1985 neemt de Europese Unie ‘Ode an die Freude’ aan als officiële hymne in een arrangement van Herbert von Karajan. Van Beethoven inspireerde echter niet alleen andere muzikanten en componisten. Ook artiesten als Andy Warhol gingen aan de slag met van Beethoven, in het geval van de Amerikaanse kunstenaar was dat in 1987. En ook voor het medium film bleek de componist een inspiratiebron. In 1970 bijvoorbeeld voor Mauricio Kagels ‘Ludwig van’.

Uiteraard staat de expo ook stil bij het gehoorverlies van van Beethoven en welke impact dat op zijn muziek en werkwijze had. In 1801 schreef hij een brief aan een bevriend arts, Franz Gerhard Wegeler, waarin hij toont dat hij met zijn doofheid worstelde. Gesuggereerd wordt dat de componist beroep deed op hulpmiddelen en een heuse boogvormige metalen koepel over zijn Broadwood pianomeubel liet plaatsen opdat zijn muziek sterker zou resoneren en beter hoorbaar worden voor de componist wiens gehoor er steeds verder op achteruit ging. In Sonate nr. 31 zouden de vele herhalingen het resultaat kunnen zijn van de resonantie, een materie waarin van Beethoven zich letterlijk en figuurlijk zou verdiept hebben net voor ie quasi volledig doof werd aan beide oren.

Als toeschouwer kan je zelf ondervinden dat je muziek ook door de trillingen via je beendergestel zachtjes kan horen ook al hou je je handen op je oren. In 1923 bekomt de sciencefictionauteur Hugo Gernsback het allereerste patent die het via de osofoon mogelijk maakt om trillingen te horen die via je beenderen het signaal rechtstreeks doorsturen langs de schedel naar je oren. In de expo Hotel Beethoven kan je dat zelf proefondervindelijk ondervinden hoe trillingen die door je elleboog rechtstreeks naar je schedel gestuurd worden het mogelijk maken om muziek van van Beethoven te horen.

van Beethoven is de eerste onafhankelijke componist. Hij moet dus zien te leven van concerten, muzieklessen geven en muziek uitbrengen. Soms dankte hij zijn sponsors door een werk aan hen op te dragen en werd de naam van de mecenas ook gedrukt. Maar die partituren laten drukken, zorgt meermaals voor gedoe met zijn uitgevers omdat ie zelfs na publicatie zijn muziek nog durfde bij te sturen. Een voorbeeld: van Beethoven besteedde veel aandacht en zorg aan het bekende openingsmotief van de Vijfde Symfonie uit 1808. Wanneer de partituur al gedrukt is, wijzigt van Beethoven alsnog het motief door de eind-re te verlengen tot een volledige maat waardoor zijn uitgever een gecorrigeerde versie moet drukken en de al gedrukte manueel dient aan te passen uiteraard met toepasselijk commentaar voorzien.

In 1805 gaat van Beethovens enige opera in première: Fidelio waarin de componist onrecht en het ontnemen van individuele vrijheid aankaart. Maar liefst drie versies zijn er gekend van deze opera. Dat van Beethoven bleef sleutelen aan zijn composities en ze tot op het detail wou verfijnen toont ook de centrale aria ‘In des Lebens Frühlingstagen ist das Glück von mir geflohn’ aan waarin het hoofdpersonage Florestan zijn wanhoop uit. Minstens achttien keer heeft de componist die aria herschreven.

Met een ticket voor Hotel Beethoven heb je ook toegang tot ‘Facing Van Eyck. The Miracle of Detail’ dat in twee ruimtes via projecties van 20 gedigitaliseerde werken inzoomt op hoe gedetailleerd de schilder tewerk ging. Belangrijk hierbij om melden is dat die presentatie erg specialistisch aanvoelt en wellicht het brede publiek minder zal kunnen bekoren.

< Bert Hertogs >