Recensie Roy Lichtenstein Visions Multiples ★★★★1/2

Het Museum voor Schone Kunsten in Bergen, het BAM, toont in de expo Roy Lichtenstein Visions Multiples wat een ambachtsman de Amerikaanse popartkunstenaar was. Net zoals zijn collega’s Andy Warhol (waarover tevens een puike overzichtstentoonstelling loopt in Luik) en Keith Haring (recent was diens expo van de Tate te gast in Bozar), gooide hij het klassieke idee van de kunstenaar die een uniek werk maakt overboord. Produceren en reproduceren zal hij zijn werken dan ook doen, parallel met wat de Amerikaanse massaconsumptiemaatschappij doet. Popart is overigens ontstaan in het VK, dan overgewaaid naar de VS en teruggekomen naar Europa. In Parijs maken de Nouveaux Réalistes van gewone gebruiksvoorwerpen die we dagdagelijks gebruiken heuse symbolen, anderen die tot de stroming Figuration narrative ondergebracht kunnen worden bekritiseren de (consumptie)maatschappij met humoristische en/of geëngageerde werken die wat grotesk of politiek aanvoelen.

(lees steeds verder onder de kunstwerken)

Moonscape, 1965
Estate of Roy Lichtenstein / SABAM 2020

Ambachtsman met ruime materiaalkennis

Lichtenstein is een artiest die op verschillende materialen werkte en dus niet alleen met papier aan de slag ging wat vaak het geval was bij het werk dat verwijst naar de strip, maar nooit een letterlijke overname van al iets bestaands was. Experimenteren zal de Amerikaan onder andere met vilt, behangpapier, plexiglas, hij zal grafische technieken als zeefdruk en de lithografie hanteren, en met zowel roestvrij staal als plastic vellen werken zoals Mylar. Uiteindelijk zal het in 1964 ontdekte Rowlux zijn favoriete onderlaag worden omdat de glanzende kunststof voor reflecties en optische effecten zorgt zodat het lijkt alsof er beweging gesuggereerd wordt wat onder andere te zien is in Moonscape uit 1965.

Veel meer dan de artiest van de stripplaatjes

Het grote publiek kent Lichtenstein voornamelijk van zijn litho’s of zeefdrukken die refereren naar het stripverhaal inclusief onomatopeeën en de uitvergrote Ben-Day dots (bollen die verwijzen naar vierkleurendruk voor affiches of magazines waar cyaan, magenta, geel en zwart in puntjes dicht bij elkaar maar niet op elkaar gedrukt worden zodat het menselijk oog die kleuren zelf mengt en men zo een veelkleurig beeld ziet). De verdienste van deze expo is dan ook dat die toont dat Lichtenstein inhoudelijk en vormelijk véél meer dan dat is en die werken slechts uit een beperkte periode (tussen 1961 en 1964) uit zijn ganse carrière dateren.

Reverie, 1965
Estate of Roy Lichtenstein / SABAM 2020

Actiestrips als ‘All American Men of War’ en romantische strips als ‘Girls Romances’ en ‘Secret Hearts’, daar haalde hij zijn inspiratie uit. Hij herkadert daar waar nodig met als doel een zo’n groot mogelijke visuele impact te bekomen. Voor Rêverie uit 1965 past hij ook de tekstballon aan. ‘The melody haunts my rêverie’ komt uit Stardust van Hoagy Carmichael, een jazzsong die dateert van 1927.

Veranderende visie op vrouwen

Net als de maatschappij die verandert, verandert ook de manier waarop Roy Lichtenstein vrouwen voorstelt. In de jaren ’60 zien we hem net als in zijn werk met interieurs tonen hoe vrouwen afgebeeld worden in de toenmalige advertenties. De Amerikaan vertrekt namelijk altijd van een bestaand beeld en maakt daar zijn eigen werk van door ook iets toe te voegen of verschillende zaken te mengen. Lichtensteins werk is dus altijd al in zekere zin een reproductie van iets wat al bestaat met dat verschil dat ie zijn eigen stijl eraan toevoegt en eigen keuzes maakt (details toevoegen, zaken mengen, (her)kadreren …). Nooit zal je hem dus zoals een klassieke schilder een object zien maken op basis van een model, laat staan dat ie de openlucht zou intrekken om een landschap of stilleven vast te leggen. Neen, een ander laat hij dat doen. En dus zijn Roy’s bronnen onder andere interieurcatalogi, foto’s uit magazines, strips, advertenties …

Two Nudes, 1994 
Estate of Roy Lichtenstein / SABAM 2020

In de jaren ’60 wordt de vrouw in de Amerikaanse samenleving als gelukkig en materieel welstellend voorgesteld in de reclame. Een vrouw zien we die zich ontfermt over het huishouden en haar lichaam vooral wil verzorgen. De melancholie en het romantische druipt af Lichtensteins werk dat vrouwen toont, wat onder andere te zien is in de trieste blik in Rêverie in combinatie met de tekstballon. Two Nudes en Nude Reading komen uit een reeks die hij in 1994 en 1995 maakte en tonen sensuele narcistische vrouwen in een erotische sfeer. Of hoe vrouwen dertig jaar later, ook door veranderende zeden in de maatschappij, helemaal anders voorgesteld worden.

Interieurs en landschappen niet met eigen ogen gezien

Lichtenstein is nooit in The Oval Office in het Witte Huis geweest. In 1992 komt zijn werk tot stand dankzij archieffoto’s van deze kamer uit verschillende periodes. Een mix van die beelden en eigen decoratieve toevoegingen zien we Lichtenstein hanteren. Een voorbeeld? De gele gordijnen achter de Resolute Desk, het bureaumeubel is een schenking van Queen Victoria aan de Amerikaanse president uit 1880, stralen niet alleen macht uit, als je ze omgekeerd bekijkt, zie je er een kroon in.

The Oval Office, 1992
Estate of Roy Lichtenstein / SABAM 2020

Net als Keith Haring inspireert de underground, de metro deze Amerikaanse popartkunstenaar. Daar waar Haring zijn krijttekeningen eerst op lege reclameborden in de metro zette, en daarna  graffitiwerk onder andere in de buurt van een metroplan ontstond en Haring pas later op zeil, wat goedkoop materiaal is, zich artistiek zal uitleven, is het bij Lichtenstein het email van de borden die in metrostations te zien is, die hem inspireren. In 1964 maakt ie de reeks Hot Dog en drukt ie ook een kalkoen via zeefdruk op een papieren boodschappentas. Dat doet ie voor de expo The American Supermarket in 1964 in NY. De ruimte toont een echte supermarkt waar zowel gebruiksartikelen als kunstwerken te koop zijn aan een laag prijsje. Ook Warhol zal meedoen aan dit initiatief waar een kunstwerk een consumptieproduct wordt en zo het spanningsveld tussen kunst, handel en consumptie aan diggelen gooit. De tentoonstelling zal ook te zien zijn in Europa (Rome en Venetië) en zo zal ook het Europese publiek kennis maken met de geëmailleerde hotdog.

Verwijzen naar andere kunstenaars

In ’65 probeert hij ook met keramiek aan de slag te gaan en zijn eerste sculpturen met dat materiaal te maken maar omdat dat zo’n onvoorspelbare resultaten opleverde zou hij later andere materialen gebruiken zoals gebeitst gietijzer en geverfde roestvrijstalen platen in Imperfect Sculpture uit 1995 waarin de artiest inhoudelijk de abstracte toer opgaat en verwijst naar Mondriaan. Verwijzen naar andere kunstenaars zal Roy Lichtenstein onder andere doen in ‘A bright night’ en ‘Figures with Rope’ uit 1978 en ‘Still Life with Picasso’ uit 1973. De eerste twee werken vinden hun inspiratie bij de Catalaanse surrealist Salvador Dali. Vrouwelijke autonomie en de vervorming van de lichamen komen hier terug.

Still life with Picasso, 1973
Estate of Roy Lichtenstein / SABAM 2020

Het laatste werk toont hoe Lichtenstein een fan werd van Picasso nadat hij diens Guernica had gezien. In Homage to Picasso ontleedt hij portretten van Picasso en voegt ie er zijn eigen toets aan toe. Ook de laatste reeks landschappen die Lichtenstein maakt in 1996 zijn geïnspireerd op bestaand werk. In dit geval de monotypen en pastellandschappen van Edgar Degas die hij in het MET ziet en de boeken met reproducties die hij in zijn bezit heeft. Het serene dat ‘Landscape with poet’ uit 1996 uitstraalt is uitzonderlijk zacht en mag gerust als een buitenbeentje beschouwd worden in zijn oeuvre.

< Bert Hertogs >

Roy Lichtenstein Visions Multiples is nog tot 18 april 2021 te zien in het BAM in Bergen.