Recensie Expo Freddy Tsimba ★★★★

Nog tot 15 augustus 2021 kan je naar het Africamuseum in Tervuren de expo Mabele Eleki Lola! wat zo veel betekent als De aarde, stralender dan het paradijs bezoeken. De Congolese kunstenaar Freddy Tsimba gaat met zijn werk in dialoog met een deel van de collectie van het Africamuseum. Dat levert een aangrijpend, diepmenselijk samenspel op dat geen toeschouwer onberoerd laat. Tsimba trekt dan ook de kaart van het humane.

Geweld op vrouwen

Zo gelooft Tsimba in de uitzonderlijke kracht van de vrouw die onophoudelijk onderdrukt wordt. Een thema dat overigens waart in zijn ganse oeuvre. Zo bleek de artiest erg geroerd door het olieverfschilderij op doek ‘Drie jonge blanke mannen en een zwarte vrouw, gekend als De verkrachting van de zwarte vrouw’ van de Nederlandse kunstschilder Christiaen van Couwenberg uit 1667. De hulpeloosheid van de vrouw, de pijn, de drang om te ontsnappen uit de handen van die drie mannen maar niemand die haar kreet hoort … Het werk grijpt naar de keel, niet alleen omdat het machtsmisbruik van de bourgeoisie uit de zeventiende eeuw aankaart maar ook het feit dat deze mannen niet gestraft werden voor het seksuele superieure gedrag dat ze vertoonden waarbij ze slachtoffers maakten door hen te onderdrukken. Geïnspireerd hierop maakte Freddy Tsimba 6 jaar geleden het werk ‘I will not give them my diamond’ waarin enerzijds de kwetsbaarheid van de (zwangere) vrouw te zien is met gebogen knieën, de rechteram voor het hoofd houdend terwijl de linkerhand als een laatste verdedigingslinie de vagina probeert te beschermen. Een beeld waarin de pijn voelbaar is.  

Afvalmateriaal

Tsimba gaat steeds aan de slag met afvalmateriaal. Hier zijn dat gevonden sleutels. In ‘Scharenvrouw’ dat drie jaar oud is, gebruikt hij ziekenhuisscharen om een zwanger vrouwentorso te creëren terwijl kettingen een vrouwenrug vormen, een werk dat uit 2016 dateert. Die ruggen laat Tsimba in gesprek gaan met onder andere de traditionele Phemba moeder-en-kindbeelden uit de collectie van het Africamuseum. Beelden die niet alleen over voortplanting gingen maar tevens ook de rijkdom toonde, het prestige van de clan en de reïncarnatie van een voorouder. Dergelijke beelden werden bij rituelen, waarzeggerij, begrafenissen, politieke gebeurtenissen en voor de vruchtbaarheidscultus ingezet.  De beelden die wit, symbool voor zuiverheid, geschilderd zijn, is het Ndona Nkento moeder-en-kindbeeld. Het rode staat o.a. voor moed voor de bevalling. Ook deze beelden werden ingezet om hoogwaardigheidsbekleders te onderscheiden en gebruikt om politieke macht te tonen terwijl het de sociale status van de vrouw toont wiens kinderen lid worden van haar afstammingsgroep en niet die van haar man.

Geweld aankaarten

Nog zo’n plek waar je je geborgen en veilig zou moeten voelen is je thuis waar kinderen opgevoed worden. Met ‘Maison machettes’ (Machete huis) uit 2012 dat uit machetes, hout en metaal bestaat, maakte Freddy Tsimba een huis. De machete is in se een werktuig dat in het huishouden gebruikt wordt, maar waar ook mensen mee afgeslacht worden zoals het geval was tijdens de oorlogen in Centraal-Afrika. Om dat aan te kaarten plaatste de kunstenaar het werk op de tweede grootste markt van Kinshasa.

De kracht van de liefde

Vrouwen en mannen die gescheiden van elkaar werden. Dat thema boort Tsimba aan in het dit jaar gecreëerde ‘De minnaars van het Fort Romainville’. In het Fort Romainville wachtten de vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog op hun deportatie. Ook in deze twee werken - aan het begin van de exporuimte zien we een naakte zwangere vrouw en een naakte zwarte man gescheiden door tralies, achteraan in de exporuimte houdt ze in een vervolgwerk een baby vast - komt het humane sterk naar voor. Beide werken tonen hoe liefde alles kan overwinnen ook al wordt een koppel gedwongen uit elkaar gehaald.

Het paradijs zijn we hier kwijtgeraakt

Kritisch stelt Tsimba zich op tegenover religie. Met afvalmateriaal, gevonden lepels en een stoel creëerde hij in 2011 ‘Opstaan slapen’ dat hij duidelijk zichtbaar voor zijn atelier plaatste. Het werk toont een zittende vrouw die haar zwangere buik doorboort met een kruis. Een Pinkersterk die naast zijn atelier was gevestigd irriteerde de kunstenaar door hun lawaai dat maar niet ophield. Zijn werk is dus een reactie hierop. De kerk reageerde gechoqueerd en verhuisde. Ook in het Kruisbeeld uit 2018 dat deel uitmaakt van ‘Les archives suédois’, dat bestaat uit muizenvallen en afvalmateriaal, kiest de kunstenaar om te choqueren. Hij stelt in tegenstelling tot het geloof dat het paradijs geen einddoel is maar dat het hier is, in het aardse, of beter dat het hier was en we er enkel nog restanten van terugvinden.

Het sterkste werk vinden we qua boodschap het twee jaar oude Ecce Homo, een Christusfiguur die gemaakt is van opgeraapte patroonhulzen die hij aan elkaar laste. De hypocrisie van het geloof – waarvoor in het verleden en het heden gedood/gemoord werd – haalt hij hier stevig door de mangel. Tsimba zet tegenover deze werken enkele kruisbeelden uit de collectie van het Africamuseum waaronder ook een Kruisbeeld met vrouw en kind uit messing dat uit de negentiende eeuw dateert. Het beeld dat symbool staat voor de wedergeboorte, toont Christus hier als een vrouw die een kind op haar rug draagt.

< Bert Hertogs >

De catalogus Mabele Eleki Lola! is te koop in de shop van het Africamuseum voor € 35.