Recensie My Brilliant Friend ★★★★1/2

Zeggen dat My Brilliant Friend briljant is, is een understatement. Wie – ja, ook mannen! – herkent zich namelijk niet in het coming of age-verhaal van twee Italiaanse vriendinnen wiens leven we volgen in Napels? Heerlijk is de sfeer die regisseurs Saverio Costanzo en Alice Rohrwacher weten op te roepen in hun adaptatie naar het scherm van Elena Ferrantes bejubelde roman, muzikaal ondersteund door de prachtige score van de Duitse componist Max Richter die ook nostalgie (niet zelden door de piano zoals in ‘In spite of all’ en ‘She was running’ of strijkers, zoals in de generiek ‘Elena & Lila’, ‘Whispers’,  ‘Our reflection’ en zelfs het gehercomponeerde ‘Winter’ uit de Vier Seizoenen van Vivaldi.) weet op te roepen.

Neem nu "The New Name"/ "Il nuovo cognome", de eerste aflevering van het tweede seizoen dat geregisseerd werd door Saverio Costanzo. Daarin zien we Lila (Gaia Girace) die al van kindsbeen een pittig karakter heeft, koppig is en een eigen willetje heeft al meteen in aanvaring komen met Stefano (Giovanni Amura) de man waar ze net mee getrouwd is en mee onderweg is naar een hotel om daar de huwelijksnacht met hem te beleven. Dat ze dan al een enorme degout heeft van hem, maakt de puike cinematografie van Fabio Cianchetti en Hélène Louvart duidelijk op de manier waarin zijn eetgedrag (kreeft) in close up met zijn handen getoond wordt en ook hoe ie wijn naar binnen giet.

(lees steeds verder onder de afbeeldingen)

Helemaal demonisch wordt hij afgeschilderd wanneer Lila wel erg lang in de badkamer zit, hij komt kijken door het niet doorschijnende glas van de deur waarvan de glasdecoratie zijn gezicht dermate vervormt en het lichtpuntje van zijn sigaret dat alleen maar versterkt, dat je zo op slag in de gevoelswereld terecht komt van Lila en sympathie voor haar koestert. Wanneer je ze verkracht ziet worden door haar eigen man, en ze niet anders meer kan dan ondergaan, zal dat haar niet breken als vrouw. Het maakt haar net sterker. Zij zal vanaf dan steeds meer de touwtjes in handen krijgen en haar wil doordrijven. Als ze iets wil van haar man weet ze dat ze door hem goed te verwennen, met eten, drank en seks dat alvast kan bekomen. Ze weet dat ze zich dan gedraagt als een hoer. Maar ze zal hem uiteindelijk niet helemaal geven wat hij wil.  Vernederen zal zij hem namelijk doen door niet zwanger van hem te geraken of ervoor te zorgen dat ze haar kindje in wording verliest. En als ze buitenechtelijk zwanger geraakt (wat Stefano niet geloven wil), weigert ze het kind Achilles te noemen, naar Stefano’s vader, een gangster. Ze verlaat Stefano overigens niet één keer maar liefst twee keer. En met Stefano wiens invloed wegebt in de volkse Napolitaanse wijk lachen de inwoners wanneer hij bij Ada (Ulrike Migliaresi) een kind verwekt en zij bij Stefano en Lila komt inwonen.

My Brilliant Friend is dus absoluut een emancipatorisch, feministisch verhaal dat zich afspeelt tussen 1950 en nu in Napels. We zien de kinderen Lenù (Elisa Del Genio) en Lila (Ludovica Nasti) die het potentieel hebben om het te maken in het leven, opgroeien in een arme wijk waar een vendetta heerst tussen de Carraccis en de Solaras. Het is die armoede die hen beperkt in hun ontwikkeling.  Maar ook het onderwijs dat hen kansen geeft of niet. In dit geval is het mevrouw Oliviero (Dora Romano) die Lenù’s ouders moet overtuigen om haar verder te laten studeren. Zij ziet in haar pupil een intelligente vrouw. In realiteit, zeker in de kindertijd, is Lila veel slimmer dan Lenù. Maar Lila’s rebelse gedrag zelfs wanneer ze een vrouw is en een kind heeft, blijft aan haar kleven. ‘Je bent nog steeds ongemanierd’ zegt de leerkracht haar wanneer ze Lila als jonge vrouw opnieuw ontmoet.

Op dat moment heb je nochtans het gevoel als kijker dat Lila verder staat in het leven door de offers die ze maakt. Zelf zegt ze haar beste vriendin dat ze in de val getrapt is door met een Carracci te huwen. Aan de andere kant, bezorgt hij haar financiële zekerheid en status. Groot contrast met het verhaal van Lenù, dat dan samen te vatten valt als ‘eat, sleep, study, repeat’. Bij haar – ze is van nature verlegen – komt de nodige onzekerheid de kop opsteken omdat falen geen optie is, niet voor zichzelf, niet voor haar leerkrachten die haar helpen door boeken toe te stoppen of een gelezen krant (via professor Galiani, haar leerkracht in het middelbaar), maar ook door Lila die tijdens een weddenschap de druk nog wat verhoogt dat ze minsten 8 op 10 per vak moet halen, maar er is ook vooral de druk thuis: omdat (studiebeurs of niet) zij als studente geen kostwinnaar kan zijn voor het gezin Greco dat er verre van warmpjes in zit.

Het is pas wanneer je het oordeel van mevrouw Oliviero hoort die bij haar standpunt blijft over Lila’s tijd in de lagere school dat je weet dat ze ergens een punt heeft, ook al had het meisje toen al grafisch talent en taalgevoel. Dan kantelt je oordeel als kijker over Lila, en kantelt het verhaal ook dat meer gaat focussen op Lenù. Wanneer Lila op het einde van het tweede seizoen in een salamifabriek aan de slag is, en haar luxeleventje door te breken met Stefano vaarwel gezegd heeft, zie je haar personage een boog maken van zero, to hero, to almost zero. Ze woont dan opnieuw in een niet al te beste buurt.

Lila en Lenù zijn totaal verschillend maar net omdat ze zo complementair zijn, maakt het hun vriendschap sterk. In die zin dat ze elkaar weken, maanden niet zien maar toch snel kunnen aanknopen wanneer ze elkaar terug vinden. Dat is erg herkenbaar. Ook in mijn leven zijn er enkele mensen die een plek in mijn hart veroverd hebben, die ik na de studententijd veel minder hoor en zie (omdat ze een gezin hebben gesticht, in het buitenland vertoeven …) dan vroeger. Tussen twee contacten zit er soms maanden tussen. Maar telkens we elkaar zien of horen, pikken we de draad moeiteloos terug op alsof we die nooit hebben laten liggen. Dat is echt iets om te koesteren, besef ik steeds meer naarmate ik ouder word. Bij zo’n vriendschappen weet je ook dat ze voor het leven zijn.

Het tweede seizoen van My Brilliant Friend focust in het begin vooral op Lila waarna na verloop van tijd het verhaal van Lenù meer naar de voorgrond komt. Op het einde zal ze in Pisa een relatie aangaan met Pietro Airota (Matteo Cecchi). Die zorgt ervoor dat zij gelanceerd geraakt als schrijfster. Hij heeft al een datum voor hun huwelijk, van zodra hij prof is geworden. Lenù zal wel twee jaar moeten wachten en naar de normaalschool moeten gaan om les te kunnen geven terwijl zij liever een academische carrière ambieert. Dat ze door haar relatie met Airota zich in de juiste kringen bevindt om zelf hogerop de maatschappelijke ladder te geraken, toont aan hoe groot de kloof geworden is tussen Lila die op het einde van het tweede seizoen als arbeidster in de salamifabriek constant van werkplek moet veranderen omdat ze ‘een lastpost is’. En dat terwijl Lila eerder dat seizoen wel terug gaan lezen is om zo niet alleen te weten wat Lenù in haar hoofd steekt maar ook om indruk te kunnen maken in Ischia op Nino Sarratore (Francesco Serpico) die ze voor de ogen van haar beste vriendin aan de haak weet te slaan, hoewel Lenù dan verliefd is op hem. Op het einde van het tweede seizoen zal Nino op de boekvoorstelling van Lenù’s eerste roman aanwezig zijn, haar in zijn ogen moderne roman vurig verdedigen en een boekrecensent die nogal minachtend doet over het werk als ‘provincialistisch’ afschilderen.  

Lenù beschrijft haar beste vriendin als iemand die impulsief is, terwijl ze best ook wel gewiekst is, een spel met mensen durft spelen en hen op verschillende manieren bedriegt (o.a. in de kruidenierszaak). ‘Ze stort zich op dingen tot het nieuwe er af is.’ aldus Lenù die eerder methodisch, constant, en beheerst tewerk gaat en vooral ook veel kijkt en zwijgt om zo haar weg te vinden in de maatschappij. In tegenstelling tot haar vriendin is zij dan weer veel minder een sociaal dier. Na drie jaar stelt ze namelijk vast dat ze nog steeds niet geïntegreerd is geraakt in Pisa …

Wat Lila en Lenù gemeen hebben met elkaar, is dat ze allebei te maken hebben gekregen met ongewenst seksueel gedrag. Niet alleen op de tram (zoals Lenù meemaakt in het tweede seizoen), maar ook respectievelijk tijdens de huwelijksnacht (Lila) en op vakantie toen ze nog minderjarig was (Lenù).

Zeker, tijdens het eerste seizoen wisten we het spontane erg authentieke spel tussen Elisa Del Genio en Ludovica Nasti erg te smaken. Met wat voor een guitigheid vol levenslust zetten zij de kinderversies neer van Lenù en Lila! In die mate dat het voor ons behoorlijk wennen was toen Margherita Mazzucco en de fantastische Gaia Girace het van hen overnamen. Het viel ons wat te abrupt, die overgang van kindertijd naar puberteit, niet in het minst omdat de acteerstijl meteen ook een fameuze stijlbreuk creëerde.

In het tweede seizoen mag Margherita Mazzucco gaandeweg openbloeien als Lenù en een personage neerzetten dat eindelijk met haar demonen heeft afgerekend en klaar is voor het leven. Gaia Girace mag dan weer als Lila zich als een echte filmster gedragen in de kruidenierszaak, sterallures tonen, zowel erg mooi en lief zijn, maar ook iets duisters en gevaarlijks in haar dodelijke blik uitstralen. Impulsief en manipulatief tegelijkertijd is ze. Het maakt haar veel complexere personage wat ons betreft zo veel boeiender dan dat van Lenù dat een veel vlakker verloop en evolutie kent.  

Uiteindelijk draait My Brilliant Friend niet alleen om de vriendschap tussen twee meisjes (die soms verwatert maar nooit verdampt) maar ook hoe zij afzonderlijk van elkaar evolueren als mens. Interessant daarbij is te zien hoe geld/armoede als thema terugkomt en het belang dat er aan gehecht wordt. Ook de uiterst negatieve ingesteldheid rond kinderen (krijgen), komt terug als de twee tieners en vroege twintigers zijn. Kinderen zorgen ervoor dat je je vrouwelijkheid verliest, en worden gezien als hét symbool waarbij je je als vrouw onderwerpt aan een man en je door hem laat opvreten. Daar willen ze allebei niet in meegaan. Ze willen zelf de regie over hun leven in handen hebben en houden en zo elk op hun manier een plek te veroveren in een paternalistische (door mannen gedomineerde n.v.d.r.) samenleving. Op het einde van het tweede seizoen lijkt Lenù daar het best in geslaagd terwijl dat in het begin van dat seizoen wel anders is.  

Als ultiem feministisch en emancipatorisch standpunt, lijkt My Brilliant Friend ook mee te willen geven dat ongewenst seksueel gedrag of fysiek geweld op vrouwen – hoe laakbaar en strafbaar het ook mag zijn - hen niet per se hoeft te tekenen voor het leven maar van hen ook (nog) sterke(re) vrouwen kan maken.

< Bert Hertogs >

My Brilliant Friend (seizoen 1 en 2) kan je nog tot 22 maart 2021 gratis streamen op VRT NU.

https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/my-brilliant-friend/1/my-brilliant-friend-s1a1/

Beide seizoenen blijven steeds beschikbaar op DVD en via VOD op mylum.tv.