Recensie The World of Steve McCurry ★★★★1/2

Nog tot eind augustus kan je in de Waagnatie terecht om een overzichtstentoonstelling te zien met het werk van Steve McCurry. Géén immersive experience deze keer wat doorgaans te zien is op deze locatie, wel een echte, toegegeven zowel vormelijk als inhoudelijk zeer verzorgde retrospectieve met maar liefst meer dan 200 beelden op groot formaat die fraai belicht zijn en omgeven worden door witte doorschijnende tule doeken. The World of Steve McCurry is de grootste en meest uitgebreide tentoonstelling die ooit gewijd is aan de fotograaf. Recent werk, nog nooit eerder gepubliceerde beelden en zijn meest beroemde foto’s zijn er te zien. In de prima audiogids (die weliswaar soms wat traag start en er wordt al eens in herhaling gevallen in de teksten) vertelt de fotograaf zelf het verhaal achter de beelden, hoe ze tot stand zijn gekomen én geeft ie duiding. Ook enkele videofragmenten tonen hoe hij werkt, en wat hij belangrijk vindt. Onder andere wijst hij dat een goed team samenstellen waar je op kan vertrouwen van tel is. De vertalers zijn bijvoorbeeld ook zeer belangrijk omdat elke nuance belangrijk kan zijn, zeker in conflictgebieden als Syrië, Irak en Afghanistan.

(lees steeds verder onder de foto‘s)

Peshawar, Pakistan, 1984 © Steve McCurry

De ondertussen 71-jarige Amerikaanse fotojournalist begon op zijn negentiende aan zijn carrière en zou wereldberoemd worden met het portret van het Afghaans meisje in Peshawar, een jonge vluchtelinge die hij in 1984 fotografeerde, omdat de tragiek in haar blik (die indringende groene ogen!) haar lot uitstralen. Slechts enkele minuten, onervaren om gefotografeerd te worden, stond Sharbat Gula voor McCurry’s lens. In 2002 fotografeert hij haar opnieuw.

Documenteren

Een constante in Steve McCurry’s werk is dat ie steeds de kaart van het menselijke getrokken heeft. Aangetrokken werd ie niet alleen door verschillende culturen, maar ook vooral om een manier van leven (zoals die van nomadische of half-nomadische stammen) in beeld te brengen. Hij voelde terecht de noodzaak om dat de documenteren voor latere generaties omdat sommige gebruiken mettertijd zullen verdwijnen. Zijn werk is dan enerzijds poëtisch in zijn schoonheid en esthetiek (met stip behoren het beeld van de peddelende visser die op de voorsteven van zijn boot staat in de foto die McCurry nam in 2011 op het Inlemeer in Burma of dat van de Gouden Rots Kyaikto in Burma uit 1994 omwille van zijn licht tot de allermooisten uit de reeks), dan weer ruw en grauw wanneer het de wreedheden van oorlog, conflicten en (natuur)rampen zoals de gevolgen van de tsunami in Japan, of wanneer Saddam Hoessein tijdens de Eerste Golfoorlog in 1991 meer dan 1 miljoen ton ruwe olie in de Perzische Golf laat vloeien door Iraakse olietankers en oliebronnen in Koeweit in brand steekt, toont.  

Al Ahmadi oil field, Kuwait, 1991 © Steve McCurry

Reis is even belangrijk als bestemming

Voor Steve McCurry is niet alleen de bestemming het belangrijkste, ook de reis ernaartoe. Soms levert dat zelfs een ijzersterk beeld op dat ie niet verwacht had of niet in z’n voorbereiding stak. De foto van een moeder en haar dochter in Bombay, India in 1993 is daar een goed voorbeeld van. Hij zit in de wagen tijdens de moesson naar het hotel en moet wachten aan het rode licht. De moeder en haar dochter bedelen. De tegenstelling arm-rijk is hier krachtig aanwezig, ook de beregende ruit en de kledij van de vrouwen, typeren het beeld. Tien jaar eerder fotografeerde hij daar in Porbandar een man die zijn naaimachine op zijn schouder probeerde te redden omdat zijn winkel overstroomd was en zich een weg baadde door de overstroomde wijk. De producent van het merk zag de gepubliceerde foto en bezorgde de man achteraf een nieuw exemplaar.

Contrast

Ook in 2012 vindt de Amerikaanse fotograaf een interessant contrast, tussen een Westerse paspop die links achteraan het beeld staat en twee zwarte meisjes die traditioneel gekleed in Omo Valley in Ethiopië wachten op hun vriendjes. In 1992 ziet hij in Kabul, Afghanistan 5 vrouwen in boerka zeer moderne sportschoenen kopen. Ook dat contrast boeit hem en hoewel gesluierde vrouwen fotograferen in het land niet mag, doet hij dat toch stiekem.

Nog zo’n contrast vinden we in drie beelden verspreid over deze fototentoonstelling: de twee natuurlijke steenformaties in Band-i-Amir, Afghanistan in 2002 die hij kort na de aanslagen op de WTC torens in New York fotografeerde en hem een 9 11-gevoel bezorgde. De foto is om half zes ’s ochtends gemaakt op hoge hoogte. Hoewel de foto dat niet lijkt uit te laten schijnen was het er toen barkoud en heeft ie gewacht tot het colt-paard van een kudde in beeld kwam zodat er dynamiek in de foto ook te zien is.  Op 10 september 2001 is McCurry nog maar net terug van een reis naar China. Hij heeft last van een jetlag. De dag nadien maakt hij vanuit zijn flat foto’s van onder andere de eerste WTC toren die tegen de vlakte gaat.  Op 12 september maakt hij beelden van de ravage op Ground Zero. 

Steek vooral tijd in het fotograferen, zo weinig mogelijk in research

McCurry stelt dat je best zo weinig mogelijk research op voorhand doet, maar je als fotograaf (net als journalist) best ter plaatse laat onderdompelen, opgaat in je omgeving en het moment probeert te vangen zoals in het beeld van de olifant en zijn begeleider dat hij in 2010 neemt in Chiang Mai in Thailand. De begeleider rust even uit op een steen en leest een boek. De olifant schuurt zijn rug tegen de steen, maar door de compositie van de fotograaf lijkt het alsof het dier stiekem wil meelezen. Dat daar soms veel geduld aan te pas bij komt om na soms dagen wachten het beeld te bekomen waar hij naar op zoek was, of het plots voor je verschijnt, maakt fotografie des te boeiender.

Smokkelen

The World of Steve McCurry opent met een reeks zwart-witbeelden die hij tijdens zijn eerste reis naar India maakte tussen 1979 en 1980. Dankzij enkele Afghaanse vluchtelingen geraakte hij over de Pakistaanse grens en kon hij zo als eerste Westerling (vermomd) beelden maken van het conflict omdat de Russen het land waren binnengevallen en Westerse journalisten de toegang ontzegden. McCurry’s techniek om zijn beelden toch veilig te stellen telkens hij over de grens moet gaan, was even geniaal als eenvoudig. Stop een ongebruikte filmrol in je fototoestel die je dan afgeeft na controle, en stel die waar je beelden op staan veilig door ze in je kleren te naaien en smokkel ze zo binnen.

Dynamiek

Binnen de journalistiek geldt een regel dat primeurs belangrijk zijn, ook voor fotojournalistiek is dat het geval. In 1983 zal McCurry de allereerste zijn die de Taj Mahal en een locomotief in één beeld weet te tonen. Het beeld van een man en de weerspiegeling van de Taj Mahal in het water in 1999, is in scène gezet zo zegt de Amerikaan in de audiogids. Hij gooide de sleutels van zijn begeleider immers in het water zodat die zou wachten tot het water minder troebel zou zijn en de sleutelbos op de bodem van het water zou terugvinden. Dat is het moment dat de foto gemaakt werd. Hoewel in scène gezet, levert het een mooi beeld op waar het wereldwonder vooral ook eens te zien is op een andere minder voorspelbare manier. Ook hier integreert het beeld het statische van het wit marmeren mausoleum enerzijds en iets dynamisch (zoeken in het water) anderzijds.

Kinderen

Kinderen vormen ontegensprekelijk een vorm van inspiratie voor Steve McCurry. In de expo zijn er dan ook heel wat te zien. En wat opvalt is dat het gedrag dat ie van hen vastlegt ontzetettend universeel is. Of het nu gaat om de jongeren die met twee staand schommelen in Kunar, Afghanistan in 1980, het meisje in 2009 dat ie in Rajesthan in India fotografeert en behoort tot een nomadische stam die zal verdwijnen. Een portret dat iets zeer delicaats en toch ook vrouwelijks in zich heeft in de manier waarop ze haar hand tegen een paal legt, het menselijke aspect maakt de foto’s universeel, herkenbaar en tijdloos.

In 1999 maakt McCurry een beeld van een jongetje in Hajjah in Yemen. De jongen houdt de hand van zijn vader en nonkel vast die allebei een ceremoniële dolk dragen. De blik van het kind toont dat ie verveeld is en eigenlijk niet bij de huwelijksplechtigheid wil zijn, maar liever met zijn vriendjes wil spelen. Nog zo’n spontaan beeld zien we in dat van 2001 uit India waarin de fotograaf spelende novicen monniken fotografeert. Ze zijn even aan het ontspannen met videospelletjes en een zelfs met een pistool. Een grotere dreiging zit dan weer in het beeld dat hij in 1982 in Beiroet in Libanon maakt. Kinderen zijn aan het spelen met achtergelaten artillerie en hangen aan de loop ervan te bengelen. McCurry kiest voor het kikvorsperspectief om zo tot een diagonale lijn te komen zodat het beeld extra dynamiek en diepte krijgt, spannender wordt, en de kijker een kijkrichting geeft. Op de grond merkt hij echter verschillende achtergelaten granaten die nog kunnen ontploffen. Kortom: de kinderen zien het gevaar niet in van de locatie en situatie.

Morondava, Madagascar, 2019 ©Steve McCurry

Het lijkt wel een tafereel uit ‘Kinderspelen’ van Pieter Bruegel de Oude uit 1560, maar het is wel degelijk 2019 wanneer de Amerikaan in Morondava in Madagaskar twee jongens fotografeert die hoepelen, die elk met een stok een hoepel verder laten rollen. Toch is het niet de actie waar McCurry de focus op wil leggen, maar wel de natuur. We zien namelijk enkele van de laatst overgebleven baobabs in beeld, bomen die verschillende millennia oud zijn en ook de Boom des Levens genoemd worden. Het zijn de laatste overblijfselen van de tropische bossen die Madagaskar ooit kende. Om religieuze redenen worden ze nog bewaard, vereerd om hun leeftijd alsook omdat ze water kunnen opslaan als het lange tijd droog is.

Het verband van de tulband

Het menselijke aspect en herkenbare zien we in beelden zoals dat uit 2002. Daarin toont de fotograaf wat een arbeider van een steenkoolmijn waar ie tot 12 uur onder de grond werkt, als eerste doet wanneer hij terug boven is: een sigaret opsteken. In Baluchistan, Pakistan fotografeert Steve McCurry in 1981 een man wiens rechteroog geopereerd werd aan cataract. Zijn tulband vormt tegelijk een verband. Of hoe ze net als wij ook in Pakistan soms overgaan tot improvisatie. Steve McCurry vertelt in de audiogids over de totstandkoming van deze foto dat hij nadien opgepakt werd en 5 dagen gevangen genomen werd. Tot zijn verbazing mocht hij daarna gewoon zijn werk afmaken.

Robert De Niro

Steve McCurry heeft altijd een voorliefde gehad om met filmrolletjes te werken. Kodak Chrome droeg zijn voorkeur. Toen de productie ervan stopgezet werd (door de digitale fotografie wiens opmars niet te stoppen viel) wou hij een laatste eresaluut daaraan geven. In 2001 koos ie dan ook om iconische mensen en plaatsen te fotograferen. In NY City toont hij Robert De Niro in zijn privé studio naast de projector. Het is tevens de enige beroemdheid die in deze expo te zien is. The World of Steve McCurry legt dus – terecht – de focus op de gewone mens. Die anderen krijgen immers al meer dan genoeg om niet te zeggen té veel aandacht.

< Bert Hertogs >

The World of Steve McCurry is nog t.e.m. 31 augustus 2021 te zien in de Waagnatie in Antwerpen. Reken tot 2,5 uur als je alle verhalen wil beluisteren, alle filmpjes wil zien en de tijd wil nemen om de foto’s op je gemak te bekijken.