Recensie Het Bureau ★★★★ en Home Stories ★★★ ★1/2 Design Museum Gent

Naast de uitstekende permanente collectie ★★★★ van Design Museum Gent die je nu op vijf verschillende manieren kan bekijken, vanuit de vraag of de ontwerpen sociaal en ecologisch verantwoord zijn, hoe ze gemaakt zijn, of ze sporen van de legendarische ontwerpschool Bauhaus 100 in zich dragen, in welke mate ze curieus zijn, wat de verhalen zijn van hun opdrachtgevers: wie ze zijn en waarom ze iets lieten ontwerpen of hoe je hier door kinderogen door kan kijken via de gids ‘Ik zie ik zie wat jij niet ziet’: 5 scenario’s kan je dus volgen. Heel erg leuk en interessant is dat. Alleen is het jammer om vast te stellen dat zo weinig mensen als ze bovenaan de trap komen, even naar rechts gaan om daar de foldertjes te halen waarin ze geïnteresseerd zijn. Die liggen dan ook op een niet zo gunstige plek ook al is het aangeduid hoor als je boven komt, maar het gaat kennelijk wat tegen de natuurlijke wandelrichting in die het merendeel van de museumbezoekers volgen. Gevolg: heel wat museumbezoekers kijken naar de objecten, maken er in het beste geval hun eigen verhaal van, en krijgen dus bijna niks aan context mee. Jammer. Die context wordt gelukkig wél geboden ter plekke bij wat er tentoongesteld wordt in die twee andere zeer interessante expo’s die er nog tot 22 augustus 2021 lopen: Het Bureau en Home Stories.

In Het Bureau ontdekken we dat op de lessenaars in kloosters na, alle bureaus tot de zeventiende eeuw mobiele exemplaren (schrijfkisten) waren die je net als je laptop nu op je schoot kon zetten. Thomas Jefferson, de derde president van de Verenigde Staten, schreef in 1776 zijn beroemde Declaration of Independence op een zelf ontworpen exemplaar. In de Renaissance en de Barok ontstonden de Vargueño's, dat zijn typisch Spaanse schrijfmeubels, soms in de vorm van twee op elkaar gestapelde kisten.

(lees steeds verder onder de foto's)

Schrijfkist in Lodewijk XV-stijl, ± 1750, foto: Studio Claerhout

De secretaire was ooit iemand die in opdracht van een ander een brief schreef. In de achttiende en negentiende eeuw werd het woord gebruikt om te verwijzen naar het meubelstuk waar je zelf schreef, een zekere vrijheid en privacy genoot. Vrouwen konden dankzij het meubel zich uiten waardoor ze zich sociaal konden emanciperen. 

In de achttiende eeuw pronkt men graag met bureaus in Frankrijk. Je vindt er in het Design Museum in rococostijl (verwant met de Lodewijk XV-stijl) en de neoclassicistische stijl (verwant met de Lodewijk XVI-stijl).

Bureau uit de reeks ‘Arco’, ± 1963, foto: Design Museum Gent

In het begin van de vorige eeuw is de industriële revolutie een ware mijlpaal. Iedereen zit aan lange rijen van bureaus. Discipline en efficiëntie staan centraal. Vanaf de jaren ’50 ontstaat het open kantoor. Bureaumeubels worden dan naar eigen smaak en gevoel geschikt. In de jaren ’60 is plastic fantastic. De race to space zorgt er mee voor dat er sci-fi-achtige elementen komen in het design, ook bij sommige bureaus is dat terug te vinden (zoals de Boomerang, en de PDG die in nieuwe materialen, hier: polyester worden vervaardigd en de Franse architect Maurice Calka ontwerpt). Zij ademen bovenal het vooruitgangsoptimisme van de sixties uit.

Maurice Calka, Leleu-Deshays, Boomerang, 1969-1970, ateliercalka.net, foto: Design Museum Gent

In de eighties slaat het bureauloze bureau niet aan. "If a cluttered desk is a sign of a cluttered mind, of what, then, is an empty desk a sign?" zou Einstein ooit gezegd hebben. Inderdaad, als je wil tonen dat je veel werk hebt en belangrijk bent, stapel je zo veel mogelijk boeken en werk op je bureau op zodat je kan tonen aan de rest van je collega’s en bezoekers welke bergen je dagelijks verzet. Dat kan je niet in het bureauloze bureau. Zelfs tijdens de coronapandemie wanneer velen in lockdown verplicht thuis moeten werken in 2020-2021 en hoewel we mobieler dan ooit zijn, kiezen we ervoor om een thuiskantoor/bureau te installeren of te werken aan de keukentafel. Comfort in combinatie met voldoende ruimte om ons territorium af te bakenen blijven dus essentieel.

Advertentie voor Danny Venlet, Bulo, Easy Rider, courtesy of Danny Venlet for Bulo, foto: Ronald Stoop.

In Home Stories duiken we van 2021 naar 1920 met 20 visionaire interieurs uit de voorbije eeuw. IKEA, het door Ingvar Kamprad in 1943 opgerichte meubelbedrijf in Zweden is als eerste aan de beurt. Quizvraag. Waar is IKEA de afkorting van? De eerste twee letters verwijzen naar oprichter Ingvar Kamprad, de derde naar Elmtaryd, dat is de boerderij waar Ingvar zijn jeugdjaren beleefde, en de laatste letter staat voor Agunnaryd, een dorp daar in de buurt.

Yojigen Poketto’s appartement Elii uit 2006 is bijzonder functioneel. Het wil een antwoord bieden aan het feit dat steeds meer mensen een eigen woonst willen terwijl er steeds minder woonruimte beschikbaar is. In dit ontwerp voor een ruimte van 33 m² is er opbergruimte onder de badkamer en de plek waar geslapen kan worden omdat dat stuk 90 centimeter hoger ligt dan de rest. Ook in de trap ernaartoe alsook in de vloer van de L-vormige kern van het appartement kan er van alles opgeborgen worden. Dingen kan je er dus eindeloos in laten verdwijnen en laten verschijnen.

elii [oficina de arquitectura], Yojigen Poketto Apartment (kitchenette and sleeping area) Madrid, Spain, 2017 © elii [oficina de arquitectura] Foto: Imagen Subliminal - Miguel de Guzmán + Rocío Romero

In 1991 liet modeontwerper Karl Lagerfeld de inrichting van zijn appartement in Monte Carlo veilen bij Sotheby's. En dat is jammer want de man had bijzonder veel postmodernistische ontwerpen van Memphis, een Milanees collectief van architecten. Aan goede smaak had men lak, speels en gedurfd waren het codewoord toen.

Karl Lagerfeld’s Monte Carlo Apartment (with designs by Memphis), Monaco, ca. 1983 © Jacques Schumacher

Zeer radicaal is dan weer het ontwerp van Claude Parents eigen woning in Neuilly-sur- Seine in 1973. Samen met filosoof Paul Virilio vond ie dat er diagonaal gedacht moest worden. Verticale lijnen zijn out, schuine zijn in, volgens hen. Als mensen op hellende vlakken zouden moeten leven, zouden ze zich steeds hun houding moeten aanpassen omdat ze hun zwaartekracht zouden voelen.

In de jaren ’60 ontstond het concept van de loft waar de Silver Factory van Andy Warhol tussen 1964 en 1967 het bekendste voorbeeld van is. Die loft werd volledig bekleed met zilverfolie of met zilververf bespoten.

‘Het was het perfecte moment voor zilver. Zilver was de toekomst, het deed denken aan de ruimte - de astronauten droegen zilveren ruimtepakken [...] en ook hun uitrusting was zilverkleurig. Zilver was ook het verleden - de film als 'silver screen', Hollywood-actrices die gefotografeerd werden in zilveren decors. En misschien vooral: zilver was narcisme de achterkant van een spiegel is bekleed met zilver.’ - Andy Warhol, 1980

De nieuwe 'homo movens', een stadsnomade die op reis was of geen familiale banden had, daarvoor ontwierp Kisho Kurokawa zijn Nakagin Capsule Tower in Tokio, Japan tussen 1970 en 1972. Het zijn twee torens die met elkaar verbonden zijn waar 144 woon-en werkcapsules aan bevestigd werden van 8 vierkante meter groot en 30 meter hoog elk, die precies met dezelfde inbouwelementen ingericht werden.

Verner Panton, Fantasy Landscape, Visiona 2, 1970, partial reconstruction, Vitra Design Museum, 2000 © Verner Panton Design AG, Basel © Vitra Design Museum. Foto, Ludger Paffrath

Gezinnen met kinderen besteden het meest aandacht aan het Verner Panton Fantasy Landscape tijdens Home Stories. Panton werd door het chemieconcern Bayer in 1970 gevraagd om dit vernieuwende ontwerp te maken voor Visiona 2, een excursieschip, dat Bayer liet ombouwen voor een tijdelijke tentoonstelling over modern wonen in het kader van een meubelbeurs in Keulen. In Fantasy Landscape zijn er geen vloeren, muren of plafonds. Het geheel nodigt uit om erin te hangen, liggen, zitten, staan, wandelen, en oogt zeer organisch. Bezoekers kunnen erin met maximum vier personen als ze hun schoenen uitdoen om zo deze fascinerende ruimte uit te testen.

Richard Nixon and Nikita Khrushchev debating in the prefab house X-61 (Splitnik) at the American National Exhibition in Moscow, Russia, 1959 © picture alliance / AP Images

Een verdieping lager komen we aan in de zomer van 1959 bij de American National Exhibition, een Amerikaanse expositie in Moskou die er zes weken duurde. Daar was onder andere een keuken te zien van de prefab-modelwoning X-61 van fabrikant All-State Properties. Die vormde zo waar het onderwerp voor een (keuken)debat tussen de Amerikaanse vicepresident Richard Nixon en Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov waarbij het uiteindelijk ging over het kapitalisme en het communisme en welk systeem nu de beste levenskwaliteit kon bieden aan de burgers.

Een andere keuken die we te zien krijgen op deze verdieping is de Frankfurter keuken van Margarete Schütte-Lihotzky uit 1926. Dit is een werkkeuken en dus niet geschikt om er in te leven. Alles is dus vooral praktisch ingericht. Het rationele en efficiënte primeert hier dus op het aangename, gezellige. Nog tot 1930 werden dit soort keukens geïnstalleerd in de stad.

In 1956 vond de Daily Mail Ideal Home Exhibition in Londen plaats. Daar kon je het House of the Future van de architecten Alison en Peter Smithson bewonderen. In het huis dat wat weg had van een steentijdgrot en ruimteschip in één, toonden acteurs aan de bezoekers de nieuwste snufjes. Ook hier merk je dus dat vooruitgangsoptimisme inclusief de sci-fi-achtige elementen die we eerder ook in de expo Het bureau (zoals de Boomerang, en de PDG van de Franse architect Maurice Calka) aanstipten.

Home Stories detail © Design Museum Gent, foto: Anthony De Meyere

Dat brengt ons bij het laatste ontwerp in Home Stories dat we hier willen uitlichten waarbij het interieur een podium wordt om je te tonen aan de buitenwereld (tijdens feestjes bv.). Dat is zeker het geval bij het landhuis Ashcombe van Cecil Beaton tussen 1930 en 1945. Barok en rococo, maar vooral het theatrale staat hier centraal onder andere te zien in de grote circustrommels die als bijzettafels gebruikt werden. Een slaapkamer werd zelfs helemaal in het circusthema gestoken met als blikvanger een groot gouden bed dat voorzien werd van eenhoorns.

< Bert Hertogs >

De expo’s Het Bureau en Home Stories lopen nog tot 22 augustus 2021 in Design Museum Gent.