Recensie Fondation Jacques Brel ★★★★

Geheel toevallig kwam ik voorbij de Fondation Jacques Brel dat dit jaar haar 40^ste verjaardag viert. Niet wetende dat zij het archief van Jacques Brel ontsluiten en dat beschikbaar stellen van het publiek. Recent bracht men er namelijk een dubbel cd en dvd uit met geremasterde beelden van zijn optreden in l’Olympia in Parijs van 28 en 29 oktober 1966 en Knokke-Zoute van 23 juli 1963.  De Fondation Jacques Brel biedt drie mogelijkheden aan: zo kan je als bezoeker grasduinen in het archief op een flastscreen met o.a. getuigenissen, beeldmateriaal, teksten, correspondentie en wat er in de pers verscheen, kan je in een zaaltje een van de twee (concert)films met een interview van Brel van 8 juli 1971 dat tevens terug te vinden is op de 2CD/2DVD bekijken of kiezen voor een heuse Brel-wandeling door onze hoofdstad. Wij kozen de eerste optie (die fraaie 2CD/2DVD bekeken en beluisterden we thuis), lieten ons dus onderdompelen in het rijke archief en maken graag een afspraak om op een later tijdstip de wandeling te doen.

Een eerste vaststelling is dat hoewel Brel al een tijd niet meer onder ons is, hij nog springlevend lijkt als je hem hoort praten. Er zit een ongelooflijke drive in die man, een werklust. ‘Ik geloof niet in talent. Volgens mij bestaat enkel hard werken. Talent is zin hebben om iets te doen, om een droom te verwezenlijken. Al de rest is zweet, transpiratie en discipline. Kunst, dat ken ik niet. Kunstenaars evenmin.’ klinkt het filosofisch. Over songs schrijven, zegt ie: ‘On raconte ce qu’on rate, ce qu’on n’arrive pas à faire.’ (‘we vertellen over ons eigen falen’) en dat doet Brel door dromen naar buiten toe te projecteren en te compenseren.

In een natuurtalent gelooft hij niet. En ook over relaties tussen mannen en vrouwen heeft ie zijn bedenkingen: ‘Ik geloof dat een man een nomade is. Dan komt hij een vrouw tegen. Die wil een ei leggen en ze wil hem bijhouden. Mannen worden dan ongelukkig omdat ze hun dromen dan niet meer kunnen najagen.’ Over de invloed die artiesten hebben op hun publiek, maakt hij de metafoor dat zij het geneesmiddel zijn, vergelijkbaar met een aspirine. ‘We zorgen ervoor dat de mensen aan iets anders denken dan wat er in hun leven knaagt, en dat is goed.’

Ook wanneer hij het over Vlaanderen, het platte land heeft, zit er een poëzie in zijn taal, hoewel hij er zich niet mee wil vereenzelvigen, een taalgevoel dat je uitermate weet te intrigeren. Brel werd dan ook eerder Vlaams dan Frans opgevoed. Hij ziet zich als een bourgeoiszoon. Meer dan 5 jaar heeft ie op de Belgicalaan gewoond en hij maakte de Tweede Wereldoorlog mee. Als kind vond hij dat best leuk omdat ie dan niet naar school hoefde. Het is ook te horen in het niet eerder uitgegeven ‘Je ne vais plus à l’école’ uit 1959 dat je bij de Fondation Jacques Brel kan beluisteren. Er hangt iets sombers, melancholieks rond het nummer: ‘J’ai perdu le chemin de la joie’ en ‘J’ai perdu les Noëls d’autrefois’ horen we in de tekst dat ie in december van dat jaar op televisie zong. Uitblinken deed Brel er trouwens niet. Hij ging niet graag naar het college, dubbelde, wat de inspiratie vormde voor ‘Rosa’ dat over het leven op het college gaat: een plek van verveling vol grijze mensen en volwassenen die je niet begrijpen. Als hij straf kreeg dan lachte hij ermee door er iets plezierigs van te maken, door het in versvorm op te stellen bv. ‘Je stopt nooit met je dromen na te streven die je als kind had.’ luidt het. Vandaar ook dat ie leerde vliegen én zeilen. Met zijn middelste dochter France maakte hij 2 jaar een wereldreis met de zeilboot Askøy II. Zijn andere dochter Chantal was te oud om mee te nemen, die had al een lief, en de jongste, Isabelle, was nog te jong.

Brel leerde Jojo (Georges Pasquier) kennen toen ie de geluidman was van Les Milson in Les Trois Baudets in Parijs. Jojo, is als een broer voor Brel. Dertig jaar zou ie het geld ophalen, zijn regie en styling doen, handtekeningen zetten en de vertrouwenspersoon zijn van de Belgische zanger. In 1955 zal Brel in het voorprogramma van Bobbejaan Schoepen spelen. Het wordt Brels debuut in de Brusselse zaal, de Ancienne Belgique. Daarvoor deed ie mee aan een festival in Knokke-Zoute waar hij voorlaatste eindigde. Hij was kortom nog niet echt klaar voor het grote podium. Hij had nog niet genoeg nummers en vooral zijn podiumpresence stond nog verre van op punt. ‘Hij was lelijk, niet knap en slecht gekleed’ klinkt het onder andere in de archieven van Fondation Jacques Brel . Maar het zou pas zijn wanneer ie zijn gitaar liet liggen en niet langer op een kruk zat, dat ie veel expressiever achter de micro zou staan en dus meer impact zou hebben op de toeschouwers tijdens zijn live concerten.

Gebeurtenissen uit zijn omgeving vormen inspiratie voor zijn liedjes. Zijn eerste grote succes zou hij in 1956 beleven met ‘Quand on n‘a que l‘amour’. Opvallend is het dat Brel zeker in het begin van zijn carrière niet al te veel te danken heeft aan de NIR. Wel werd zijn carrière vanaf 1953 ondersteund door Jef Claesens, producer van Radio Hasselt die Brel live op de radio liet horen.

Zoals bij veel artiesten wanneer ze succesvol zijn, begint het touren stevig door te wegen. In Brels tijd zijn er nog geen snelwegen en moet er zelfs soms in de wagen geslapen worden. Dat Brel een sabbatjaar wou inlassen na een drukke periode, is dan ook niet meer dan logisch. Dat sabbatjaar zou echter uiteindelijk zes weken duren … Het is pas vanaf 1967 dat hij wat gas terugneemt en zich toelegt op acteren in de musical L’homme de la Mancha waarin hij Don Quichot speelt, een musical die hij zelf regisseerde, verder engageert ie zich ook voor films. Nadat Jojo gestorven is in 1974, brengt hij in 1977 ‘Jojo’, een nummer als eerbetoon aan hem uit. Jojo is ook de naam overigens van Brels vliegtuigje.

Ondanks de niet al te beste resultaten op school, kan je je toch niet van de indruk ontdoen dat ie behoorlijk filosofisch – sommige tijdgenoten noemen het in interviews ‘gebakken lucht dat ie verkocht’ - in het leven stond. Als je Brel hoort praten over Vlaanderen, weet hij op de een of andere manier het gekke en het grijze ervan erg goed te verwoorden. Maar ook over het leven weet ie dat het vluchtig is. Brel zal 16 zijn wanneer de oorlog voorbij is. Vijf jaar later zou hij trouwen met Thérèse Michielsen die hij leerde kennen bij de humanistisch-katholieke jeugdbeweging Franche Cordée. Daar zette hij vanaf 1941 zijn eerste stapjes in het acteren en zingen. Het was een gemengde jeugdbeweging voor zowel meisjes als jongens dus wat in die tijd niet zo vaak voorkwam. Openheid en gastvrijheid stonden er centraal. Dat je niet moest aantonen dat je gedoopt was, toont dat ook aan. Maar ook hier liep Brel niet in de pas. Plezier en vermaak stonden er voor hem centraal en hij wist dat ie als jongere op het toppunt stond van zijn mogelijkheden: ‘plus est en toi.’ Hoewel zijn teksten soms anders doen uitschijnen, was Brel geen triestige man. Integendeel, hij was zeer levendig.

Fondation Jacques Brel bezorgt de muziekliefhebber een schat aan informatie. Je kan er onder andere alle verschillende versies van ‘Quand on n’a que l’amour’ en ‘Ne me quitte pas’ die doorheen de jaren gemaakt zijn beluisteren. En dat zijn er heel wat. ‘Ne me quitte pas’ kan je o.a. beluisteren in het Arabisch, Antwerps, Afrikaans, Armeens, Catalaans, Corsicaans, Engels, het Elzas, het Duits, Creools, Kroatisch, Spaans, Esperanto, Fins, Grieks, Hebreeuws, Hongaars, Sloveens, Ijslands, Zeeuws, Tsjechisch, Turks, Valenciaans, Jiddisch, Italiaans, Japans, Nederlands, Noors, Pools en Russisch.    ‘Quand on n’a que l’amour’ bestaat dan weer o.a. in het Zweeds, Nederlands, Japans, Italiaans, Hebreeuws, Esperanto, Corsicaans, Armeens, Engels en Duits.

< Bert Hertogs >

Jacques Brel Brel à Knokke, Les Adieux a L’Olympia en Brel parle (interview) is nu beschikbaar op 2CD/2DVD.

Meer info over Fondation Jacques Brel op fondationbrel.be