Recensie Banksy : Genius or vandal? ★★★★1/2

Zo’n uurtje tot 80 minuten zou een bezoek aan de niet geautoriseerde expo Banksy : Genius or vandal? die sinds 10 juni loopt op de Brusselse Grote Markt duren. Wij deden er het dubbele over. Drie uur. Dat komt omdat het een razend interessante tentoonstelling is in een voormalig bankkantoor op enkele meters van het politiecommissariaat.

Behoorlijk ironisch is dat, als je weet dat de kunstenaar in zijn werk o.a. videobewaking, machtsmisbruik van de ordediensten (o.a. te zien in ‘Flying Copper’ waar het gezicht van een politieagent vervangen is door een smiley), massaconsumptie (zoals in ‘Barcode’ waar een luipaard uit de kooi in de vorm van een barcode ontsnapt, een beeld dat tevens ook geïnterpreteerd kan worden tegen het opsluiten van dieren door circussen en zoo’s, maar ook in het choquerende ‘Napalm’ te zien is waarin Banksy het beeld van Phan Thi Kim Phuc, een iconische foto van het Vietnamese meisje dat naakt tijdens de Vietnamoorlog na een napalmontploffing wegrent, hand in hand plaatst met Ronald McDonald en Mickey Mouse die breed lachend met haar wandelen terwijl op haar gezicht de wanhoop te lezen staat en de kunstenaar hiermee voor een extreem scherp contrast gaat), de dolgedraaide kunstwereld (de volledige collectie ‘Kate Moss’, waar de kunstenaar in slaagde om zelf 1 exemplaar in de badkamer van Moss te plaatsen terwijl ze op huwelijksreis was en ‘Soup Cans’ die verwijzen naar Warhols werk die op zijn beurt refereert naar populaire merken en mensen. ‘Soup Cans, een perfect voorbeeld van neo-idiote stijl. Er is weinig bekend over Banksy die zich voor zijn werk laat inspireren door cannabishars en dagtelevisie.’ plaatste de graffitikunstenaar in 2003 in Tate Modern in Londen en later ook in het MoMA in NY. In dat laatste museum plaatste ie zelfs zijn goedkope Tesco-versie naar het origineel ‘Campbell’s soup’ van Warhol naast dat originele werk om de toeschouwer een vereenvoudigde goedkope versie van hetzelfde te tonen zodat de kijker in vraag gesteld wordt wat de impact van merken, de smaak van curatoren of kunstverzamelaars en kunst in onze samenleving is. Overigens kan je Banksy in zekere zin als een merk zien, met een imago dat errond gebouwd is. De kunstenaar baadt nl. in geheimzinnigheid, niemand weet precies wie hij is. En hoewel ie zich dus kritisch opstelt over kunst- en cultuurbeleving worden zijn werken die op zich weinig waard zijn, want ze zijn vervaardigd met goedkope materialen aan woekerprijzen geveild. Ook daar zit gigantisch veel ironie in want de kunstenaar vindt dat kunst gratis moet zijn. In 2008 liet hij zijn iconische en tijdloze beeld Girl with balloon, waarin we een puur, onschuldig en onbezoedeld meisje met een rode ballon hoopvol zien wezen voor een betere toekomst, door een in de lijst ingebouwde papierversnipperaar gaan. Halfweg bleef die echter hangen.  Banksy hernoemde dat ene werk naar ‘Love is in the bin’, het eerste werk dat gecreëerd werd tijdens een kunstveiling.), de belevingscultuur (Dismaland dat in 2005 in het Britse Weston-super-Mare de Plopsa- en Disneylands van deze wereld de mantel uitveegde), de monarchie en kapitalisme (zoals in de Di-Faced Tenner bill waarin het beeld van koningin Elisabeth II op een bankbriefje van 10 pond vervangen is door dat van Lady Di en de tekst ‘Vertrouw niemand’ te lezen staat of in ‘Destroy capitalism’ dat vol zwarte humor steekt waarin we antikapitalistische mensen zien aanschuiven op een muziekfestival voor een merchandisingstand waar ze een t shirt met daarop  ‘Destroy capitalism’ kunnen kopen, wat volledig inspeelt op de gedachten van deze doelgroep. Maar door hier aan te schuiven doen ze net mee aan het kapitalisme dat ze nochtans willen afzweren. Banksy toont zo op een scherp humoristische manier hoe tegenstrijdig of zelfs hypocriet mensen kunnen zijn in hun gedrag) bekritiseert. Zijn werk ademt de undergroundcultuur van de punk die vormen van autoriteit niet wil en daar tegenin gaat via protest (o.a. te zien in zij iconische ‘Love is in the air’ waarin een betoger met een bos bloemen smijt in plaats van een projectiel), maar tevens zien we ook de hiphopscene in zijn graffitikunst vertegenwoordigd.

Openen doet de expo met een korte immersive beleving in een kleine ruimte waar er 360 graden werk van Banksy geprojecteerd wordt. Het levert een interessante introductie op waarin hij bijvoorbeeld de ontkenners van de klimaatopwarming van antwoord dient én milieuvervuiling aankaart door in ‘Show me the Monet’ uit 2005 een waterlelieschilderij van Claude Monet te parodiëren. In het water tussen de waterlelies zien we een verkeerskegel en twee winkelkarretjes liggen. Het werk ging eind vorig jaar onder de hamer voor 7,6 miljoen pond.

In de volgende ruimte begint de klassieke expo waar meer dan tachtig originele werken hangen van de straatkunstenaar. Via een QR-code kan je de uitstekende audiogids (al kwamen we enkele werken tegen die (nog) geen Nederlandstalige versie hadden) beluisteren via je smartphone. Zorg er dus voor dat je batterijen van je smartphone volledig opgeladen zijn en je nog over voldoende surfvolume beschikt. De app of website waar je de teksten kan beluisteren, vreet immers behoorlijk wat energie en megabytes. Eerst krijgen we uitleg over Steve Lazarides die vanaf 1997 en dat gedurende 11 jaar Banksy‘s vriend, fotograaf, chauffeur en manager was. Zijn foto’s hangen hier. Een van de leukere is die waar we Banksy’s grote tag op een brug te zien krijgen, terwijl de artiest zelf rechts vooraan in het beeld zijn neus gestoken heeft in het boek: ‘How to paint graffiti and get away with it’.

De consumptiemaatschappij bekritiseert ie in ‘Sales ends today’ waarbij in een klassiek tafereel waar je zou verwachten dat de nieuwe Messias aanbeden zou worden, hier het rode bordje ‘Sales ends today’ centraal staat. Het scherpst van al is ‘Christ with shopping bags’ waarbij we een gekruisigde Jezus zien met aan zijn beide handen winkeltassen. Banksy kaart hiermee aan dat katholieke feestdagen zoals Kerstmis en Pasen plat commerciële events zijn geworden die totaal vervreemd zijn geworden van wat de initiële betekenis ervan is (uitgestoten worden door anderen, leren tevreden zijn met een bescheiden bestaan, stilstaan rond de (weder)geboorte …).

Voor het eerst is ‘Fallen Angel’ op deze tentoonstelling te zien. Banksy maakte het werk in 2005 op de London Bridge. Mensen die dwepen of erg fanatiek omgaan met destructieve ideeën (lees: het werk vormt kritiek op nationalisme) zet ie hier te kijk. Verderop komt de Europese vlag aan bod waaruit een werkman 1 ster, die voor het VK staat, wegkapt. Het werk ‘brexit’ van Banksy in Dover is weliswaar overschilderd, de straatkunst die scherpe kritiek uitte omdat het VK uit de EU stapte, blijft als beeld nog steeds ontzettend sterk.

‘Monkey Parliament’ stelde hij voor het eerst tentoon in 2009 in het Bristol Museum. We zien er apen in plaats van parlementsleden plaats nemen in the House of Commons. De politieke klasse moet het hier ontgelden. Volgens de kunstenaar zijn ze onbekwaam en is de bevolking haar vertrouwen erin kwijtgespeeld. Het werk werd van eigenaar geruild voor een slordige 9,9 miljoen pond tijdens een kunstveiling eind 2019. Andere sterke boodschappen rond migratie toont ie met ‘Steve Jobs’, een graffitiwerk dat ie aanbracht in The Jungle in Calais waar vluchtelingen kampeerden. Met het werk wil Banksy de kijker er fijntjes aan herinneren dat Jobs de zoon is van een Syrische migrant. Aan zijn rechterhand heeft ie een van de eerste Apple computers vast, in de andere een vuilniszak met bezittingen. Ook de ‘Welcome Mat’, waar het woord Welcome met de hand gestikt zou zijn met de stof van reddingsvesten die achtergelaten zijn aan de Middellandse Zee, is ontzettend sarcastisch. Die hekelt het gebrek aan gastvrijheid bij de Europeanen omdat ze vluchtelingen zo veel mogelijk buiten de landsgrenzen proberen te houden. 

Wat is de link tussen Banksy en muziek en concerten? Een voorbeeld. De hoes van het zevende studioalbum van Blur: Think Tank dat in 2003 verscheen, werd ontworpen door Banksy. We zien er een koppel dat wil kussen met koperen duikhelmen aan. We zitten in de periode dat de oorlog tegen terreur woedt, na de aanslagen op het WTC in New York op 11 september 2001. Frontman Damon Albarn is voorstander van nucleaire ontwapening en tegen de invasie van Afghanistan in die periode. Mogelijks was dit een commerciële opdracht waar Banksy op inging omdat hij net hetzelfde denkt over het onderwerp. Maar het kan ook zijn dat ie gewoon goed bevriend is met de leden van Blur. Over Banksy werd en wordt trouwens gespeculeerd dat ie een lid van Blur kan zijn: Damon Albarn. Ook de naam van Robert Del Naja werd al genoemd, terwijl tegenwoordig vooral die van Jamie Hewlett (die  met Albarn de virtuele band Gorillaz creëerde) te horen is.

Wat een bezoek aan Banksy : Genius or vandal? zo boeiend maakt, zijn niet alleen de vele werken en de uitermate interessante verhalen achter de graffitikunst van Banksy. Ook het feit dat de expo tot in de kleinste details uitgewerkt is, zo zijn er bv. stickers van ratten aangebracht in de toiletten, weten we erg te waarderen. Dit is dé expo van het moment voor de meerwaardezoeker die houdt van scherpe maatschappijkritiek overgoten met een stevige laag humor. Een toeschouwer die wil genieten van de tijdelijkheid van Banksy’s werk. In de laatste ruimtes zien we immers hoe een groot aantal werken van hem overschilderd zijn, verwijderd, of vernietigd door stadsdiensten maar ook door andere graffitiartiesten. Bij Girl with balloon was het zijn eigen bedoeling om zijn werk te vernietigen. Bij o.a. Kite, Pulp Fiction, brexit,  No ball games en Mobile lovers was dat niet het geval.

< Bert Hertogs > 

Meer info op banksyexpo.com