Recensie Rabot 2 ★★★1/2

In 2014 bracht Simon Allemeersch in de Vlaamse theaters zijn voorstelling Rabot 4-358. Met Rabot 2 breit hij daar een vervolg aan (dat je ook kan volgen zonder die eerste productie gezien te hebben). De meest gestelde vraag die hij toen namelijk kreeg was hoe het nu gesteld is met de voormalige bewoners van de Rabottorens in Gent. Die drie sociale woontorens werden tussen 2009 tot dit voorjaar afgebroken. Daarmee ging een heuse verhuisoperatie gepaard om de bewoners in het Gentse of daarbuiten (tot zelfs in Oostende en Brussel) een nieuw onderdak te bieden. Allemeersch haalt voor hen de term ‘saneringsnomaden’ boven. Overigens had ie zelf een atelier in een van de voormalige Rabottorens.

De torens werden er in de jaren ’70 neergepoot, maar bleken al snel verouderd. Dat is ook het verhaal dat Ludo Bekker, de architect die de Silvertopblokken op het Antwerpse Kiel renoveerde, doet in zijn interview dat helaas de voorstelling niet gehaald heeft, maar wel afgedrukt meegegeven wordt aan alle geïnteresseerden na de voorstelling. Op zich is sociale woonbouw nodig maar in de jaren ’70 ging het fout toen men het allemaal zo goedkoop mogelijk wou en er zo klein mogelijke woonruimtes werden voorzien. De slechte woonomstandigheden in combinatie met de goedkope materialen zorgden dan ook al snel voor verval.

Wat het ook zo jammer maakt dat dit interview niet in de voorstelling steekt, is dat Bekker er een andere mening op nahoudt dan dat wat we horen in Rabot 2. Daar wordt namelijk verteld dat sociale woningen voor ghettovorming kunnen zorgen met alle negatieve gevolgen van dien. Bekker ziet echter geen probleem dat mensen met allerlei problemen dicht bij elkaar wonen, hij ziet het zelfs als een kans om hen zo te kunnen ondersteunen. Belangrijk voor hem is wel dat er naar hun noden geluisterd wordt. Het staat in schril contrast met een sociologisch/politicologisch discours dat in de voorstelling te horen is waarin gesteld wordt dat uiterst links en rechts zich eind vorige eeuw nog als enigen hebben gefocust op deze doelgroep. Alle andere politieke partijen hebben die verwaarloosd terwijl het hier wel om stemgerechtigden gaat.

Helemaal frappant is de getuigenis van een voormalige bewoonster die nu een sociale woning gekocht heeft en stelt dat op de jongste bewonersvergadering er gestemd is dat er niet meer verhuurd mag worden via sociale verhuurkantoren. Hoewel de huurder, een alcoholicus, op zich voor geen overlast zorgt, vindt de meerderheid dat dergelijke huurders de waarde van hun woning doet zakken. En dat willen ze niet. Of het wettelijk is dat sociale huurders uitgesloten worden voor dergelijke appartementen is maar de vraag. Dat het surrealisme à la belge ten top is, dan weer niet: mensen die het meest nood hebben aan sociale woningen die zo door andere lotgenoten uitgesloten worden, het toont aan dat de wereld waarin we leven een van ieder voor zich is, en solidariteit een relatief begrip. Dat heel wat lokale overheden niet happig zijn om sociale woningen te realiseren voor hun bevolking heeft dan weer niet zo zeer te maken met het inzicht dat die solidariteit nodig is, wel dat men angst heeft voor de kiezer omdat dergelijke woningen het imago van de gemeente of stad kunnen naar beneden halen. In het verlengde daarvan stelt iemand in Rabot 2 dat over twintig jaar alles qua bouw, dus ook sociale woningbouw als die nog bestaat en zo ja in welke vorm dan, bij de privé zal zitten.

Bekker heeft naar de bewoners geluisterd toen ie de Silvertopblokken onder handen nam. Een derde van de eerste blok was toen onbewoonbaar verklaard. De drie hebben elk nu een aparte kleur wat het de hulpdiensten makkelijker maakt als ze een interventie moeten doen (wat vroeger voor problemen zorgden om precies te lokaliseren waar er zich iets voordeed). Basisvoorzieningen zoals een vergader- en ontmoetingsruimte en winkels ontbraken destijds. De essentie van zijn betoog is dus luisteren naar wat die mensen nodig hebben en in hun behoeften voorzien. Terwijl in de jaren ’70 het credo goedkoop, goedkoper, goedkoopst gold, zal de uitdaging voor morgen vooral duurzaam bouwen worden, denkt hij. Ook rond de Silvertopblokken was er lange tijd sprake om ze neer te halen. Dat is uiteindelijk dus niet doorgegaan. Hoewel beleidsmakers niet altijd fan waren van hoogbouw, zit er niets anders op dan in de toekomst opnieuw steeds meer de hoogte op te zoeken, leren we ook uit deze voorstelling. Er is gewoon nog te weinig bouwgrond over in Vlaanderen én via hoogbouw bereik je de grootste opbrengst per bebouwde oppervlakte.

De sterkte maar ook de zwakte van Rabot 2 is de uitvoerigheid van Allemeersch. Zo bewandelt hij uiterst interessante zijwegen, die met wonen in de toekomst te maken hebben, met de maan waar de rechten sinds 2018 rond opgeheven zijn. In 1972 ging de Apollo 17 als laatste bemande ruimtemissie naar de maan. Omdat er geen geld meer was, de droom weg was, de kijkcijfers niet meer waren wat ze geweest zijn en de NASA geen subsidies meer kreeg, werd er niet meer naar de maan gevlogen. Maar ondernemers kunnen nu dus recent zelf hun droom najagen waardoor er een race to space opnieuw losgebarsten is. En ze kunnen dat met veel modernere apparatuur dan vroeger. Een gsm nu is immers 500 maal krachtiger dan de computers waarmee de maanmissies tot een goed einde gebracht werden destijds. Niet alleen hierover wijdt ie net iets te veel uit, dat is ook het geval wanneer ie het bv. over de BRT heeft, en dat ie schrik had eind jaren ’80 dat er door de komst van VTM destijds werklozen zouden vallen bij de openbare omroep omdat ie wel wat mensen kende die aan de Reyerslaan werkten.

Zeker, die thema’s (op zoek gaan naar potentieel nieuwe bewoonbare ruimte op de maan vermits die op aarde schaarser wordt en de dreiging van jobverlies door een commercieel initiatief) passen perfect bij een voorstelling rond sociale woningen, maar daardoor bewandelt de maker wel een pad dat ver(der) verwijdert ligt van het initiële plan: voormalige bewoners van Rabot opzoeken. Na een tijd voelt dat ook als vulsel aan ter compensatie voor het feit dat ie niet zo gek veel mensen meer voor de camera’s gekregen heeft. Zo krijgen we bijvoorbeeld het verhaal van José uit Brussel te horen. Die woonde in Luik, komt uit een mijnwerkersfamilie en stapte op 20 dagen naar Brussel om daar op straat te gaan leven. De theatermaker vroeg hem en ook andere geïnterviewden wat rijkdom voor hen betekent omdat hij deze keer het over een andere boeg wou gooien en het niet wou hebben over armoede en miserie. Een van de voormalige Rabotbewoners vat rijkdom samen als, alles wat ons kan helpen om de tegenslagen van het leven op te vangen terwijl een andere stelt dat kinderen hebben die je helpen met verhuizen, echte rijkdom betekent voor haar.

Sommige bewoners van toen heeft ie niet meer teruggevonden, een andere vaststelling dat ie deed, was dat ie kennelijk zelf nog meer wist dan wat de bewoners van toen nu nog weten. Wat wel zo is, is dat iedereen zijn situatie van voor het wonen in de Rabottorens zag verbeteren toen men er verbleef.  Eén iemand verhuisde naar de derde toren toen de zijne gesloopt ging worden, maar wist er toch niet te aarden omdat hij er niemand kende, anderen stellen dat hun woning in de stad Gent waar ze nu leven veel geslotener is en er minder voorzieningen, er is zelfs geen bakker, zijn. Zij roemen dus de openheid van de Rabot. Niet veel later wordt dat net weer tegengesproken in een andere getuigenis die stelt dat het er niet zo open was en de dame die nu in Oostende woont, is blij dat ze nu een voor- en achterkant aan haar woning heeft. Ze is nu gelukkiger dan in Gent.

Voor de muziek deed Simon Allemeersch beroep op Rudy Trouvé’s ‘Opening a Window on June 16, 2013’. Met dat muzikale werk opende Trouvé zijn raam die dag en sloot het ’s avonds. Met de omgevingsgeluiden die hij die dag opnam maakte hij het werk. Rabot 2 is een boeiende voorstelling maar er had nog tot een kwartiertje in geknipt mogen worden volgens ons. Een prima einde had wat ons betreft de reclamefilm van Gillette kunnen zijn. Allemeersch heeft het over de man (de utopische socialist King Camp Gillette n.v.d.r.) die wegwerpscheermesjes populariseerde. Hij verloor een groot deel van zijn geld door de Grote Depressie om zich uiteindelijk terug te trekken in zijn ranch waar onder andere een tv programma werd opgenomen om fit te blijven. Minder gekend bij het publiek is zijn boek The Human Drift uit 1894. Eén bedrijf waar het volk mede-eigenaar van zou zijn, zou een gigantische stad, de enige in Noord-Amerika, ontwikkelen volgens het idee van de Metropolis, met 3 torens: een voor onderwijs, een om eten te bewaren en klaar te maken en een om je in te ontspannen. Een grote dynamo op de Niagara Falls zou dit alles van energie moeten voorzien. Uiteindelijk is dit utopische plan nooit gerealiseerd.

< Bert Hertogs >