Recensie I Silenti ★★★

Soms kan het een voordeel zijn om helemaal op de eerste rij te zitten van een voorstelling, soms ook niet. Bij I Silenti is helaas het laatste geval van toepassing. In de huidige coronatijden heb je als single niet altijd te kiezen waar je gaat zitten. Het zijn de zaalverantwoordelijken die je een plek toewijzen en daar moet je het mee doen. Het begrip ‘vrije zit’ is dus al even minder vrij dan het leven tijdens corona. Vanuit ons standpunt zagen we vanaf de allereerste seconde namelijk door de voorstelling. Dat Claron Mcfadden belletjes laat horen wanneer ze samen met de blinde Romaviolist en zanger Tcha Limberger opkomt, heeft niet zo zeer een muzikale reden. Ook later niet wanneer Nicola Wemyss rechts op een zwarte Pantonstoel zit en met haar voeten stampt. Het zijn auditieve cues zodat Limberger hen zou volgen en van plaats veranderen.

Nu goed, door een productie heen kijken, hoeft niet zo zeer een drama te zijn, er zijn verschillende voorstellingen in het verleden immers die ons toch nog het technische aspect wisten te doen vergeten. Bij I Silenti was dat jammer genoeg minder het geval, dat we de muzikanten die op een verhoogd podium stonden niet konden zien, heeft daar wellicht ook mee te maken. Maar vooral: de madrigalen van Monteverdi die we te horen kregen, gingen aqua thematiek en gevoel alle kanten op. De composities die dateren uit de periode 1587 tot 1638 beslaan immers een breed scala aan emoties: van drama tot vreugde. Het maakt de beleving ontzettend heterogeen net als de spanningsboog van de voorstelling die toch vooral blijft aanvoelen als een aaneenschakeling van korte gezangen en gemusiceer. Thematisch mag dit dan wel matchen met de muziek van Tcha Limberger, ook hij heeft het over de liefde, dood, oorlog, ballingschap en de goddelijke natuur: die thema’s komen slechts in beperkte mate overeen met wat we visueel te zien krijgen.

Regisseuse Lisaboa Houbrechts laat de muziek van Monteverdi en Limberger samenvloeien in foto’s waar ze de rechten van bekwam die de Porajmos, de vergeten Romagenocide tijdens WO II, documenteren. Net zoals ze haar muzikanten en zangers in zwart en donkere gewaden laat overgaan in het midden door hen in fel gekleurde (die lijken te verwijzen naar dekbedovertrekken) materialen te hijsen en hen naar het einde toe terug in hun donkere beginoutfit zet, doet ze dat ook met de beelden. Die projecteert ze steevast achteraan onscherp om ze vervolgens scherper te stellen en daarna terug te laten vervagen. Het ‘donkere kamer’-effect dat daarbij beoogd wordt, komt naar ons gevoel wat dunnetjes over. We zien niet meer of niet minder dan een fade in en fade out van het beeld.

Halfweg voegt ze ook kleur toe door de foto’s in te gaan kleuren. Zo zien we enkele Roma achter prikkeldraad en kleurt ze die prikkeldraad beetje bij beetje rood in. Of zien we een groep Roma gevangen zitten en maakt ze daar zwarte schimmen van, verwijzend naar hun wrede lot. Daarvoor zagen we dan weer een woonwagen die in brand gestoken was, een beeld dat ze samenlegt met een kleurbeeld van vlammen.

Twee keer horen we overigens hetzelfde stuk over de beek bezongen worden in I Silenti. Verder horen we het verlangen om ‘mijn mensen terug te zien’. Heel erg mooi is het driestemmige uitgepuurde moment waarop ‘Als jij sterft, wel dan ben ik het die sterft, niet jij.’ waarna we ‘Het lied weerklinkt vanuit het kerkhof. Mijn volk wordt erheen geleid.’ en dat het hart vol woede en verdriet is en smeekt om te vluchten. Maar ook horen we bv. ‘De zon is ’s nachts gaan schijnen en overdag aan het stralen.’ net als de vergelijking dat bij de geboorte van een kind dat ook de geboorte van de dood (van de ouder(s)) betekent.

Het droeve thema dat we visueel te zien krijgen wordt echter niet zelden door uiterst uptempo muziek, met Simon Leleul op percussie en Ezgi Elkirmis op darbuka soms ook extra begeleid door de zangers die dan in de handen klappen, dat die bijna feestelijke sfeer je toch een behoorlijk ongemakkelijk gevoel bezorgt in combinatie met de beelden van de gepleegde massamoord. Er is ook ruimte voor speelsheid, voor muzikale vrijheid lijkt het wel, wat ook fel contrasteert met de foto’s. Limberger zien we terecht lachen tijdens een fenomenale solo van Georgi Dobrev die een tijdlang mag freewheelen – of zo lijkt het toch - op de kaval, een houtblaasinstrument uit de Balkan, die qua klankkleur dicht aanleunt bij onze dwarsfluit. Maar de abstracte taal van de muziek die soms als van de hak op de tak overkomt qua thematiek en gevoel, laat volgens ons het zeer concrete en aanschouwelijke van de historische beelden niet in elkaar overvloeien. Het lijken twee op zich verschillende werelden die alle pogingen ten spijt hier maar niet met elkaar verstrengeld geraken. Misschien had de danseres Shantala Shivalingappa daarvoor kunnen zorgen. Helaas kon zij vanwege de coronapandemie niet afreizen naar Europa dit voorjaar en was ze dus ook niet te zien in de voorstelling in het Toneelhuis.

< Bert Hertogs >