Recensie Napoléon l’exposition ★★★★

Twee grote tentoonstellingen rond Napoleon lopen er in onze contreien. Die in Luik bezochten we enkele maanden geleden. Die doet vooral beroep op een verzameling objecten van een privé-verzamelaar. Stuks waar sommige Vlaamse bezoekers die hetzelfde tijdslot als wij hadden gekozen wel behoorlijk sceptisch over waren. Zij uitten namelijk meerdere keren hun bedenkingen of die wel toe te schrijven waren aan Napoleon, Napoleons tijd en dus authentiek waren. Wij onthouden vooral een warrige storytelling die daar begint met het einde van de man, die op 5 mei tweehonderd jaar geleden op zijn 51^ste in Sint-Helena waar hij naar verbannen was, overleed. Onder andere de originele valbijl van een guillotine is er te zien. In Parijs loopt nog tot 19 december 2021 Napoléon l’exposition, het is de betere Napoleonexpo, ook omdat er origineel materiaal te zien is dat uit diverse musea komt of voor het eerst te zien is in een tentoonstelling zoals de rode troon van Napoleon uit de Franse Senaat.

Napoléon l’exposition bouwt ook chronologisch op en verdeelt de Grande Halle van La Villette in logische thema’s, terwijl het van de hak op de tak springen in Luik je de aandacht doet verliezen. De Parijse expo begint met een filmpje dat Napoleon situeert en na de Franse revolutie plaatst. Of je nu voorstander of tegenstander bent – ook in zijn tijd had de man te kampen in eigen land met behoorlijk wat weerwerk van o.a. de royalisten, maar ook het politiek systeem dat ie op poten zette, ging wel eens zijn eigen gangetje en overrulede dus de initiële plannen van de man – zijn positieve verdiensten echoën tot op de dag van vandaag na in onze huidige samenleving.

In de eerste ruimte wordt stilgestaan hoe ie aan zijn sterk karakter kwam in Brienne. Hij bleek behoorlijk gepest te zijn geweest omwille van zijn Corsicaans accent. Maar het weerhield hem er niet van om hard te werken en te studeren en zo veel op te steken. Omdat er heel wat aristocraten in het leger er de brui aan gaven of vriendelijk bedankt werden voor hun bewezen diensten na de Franse Revolutie schepte dat een prima klimaat voor Napoleon om zijn ambities waar te maken. In oktober 1795 sloeg ie een opstand van royalisten neer in Parijs. In maart 1796 had ie de leiding over het Italiaanse leger dat slecht geëquipeerd was. Maar ook zonder kanonnen en paarden wist ie door dichtbij zijn mannen te blijven en moed te tonen, hen toch naar de overwinning te loodsen. Hij won zo aan populariteit. Zijn Egyptische campagne in 1798 die daarop volgde was een ander paar mouwen. Het doel was om de handelsroute tussen India en Engeland te verbreken maar hij stootte op meer weerstand dan voorzien. ‘Voordeel’ was wel voor Frankrijk dat er heel wat objecten en kunst uit Egypte meegenomen werd wat de interesse in het land en onze contreien met Egyptologie aanwakkerde en zelfs een heuse Egyptomanie aankondigde. Napoleon bleek er niets te zoeken te hebben met paarden. Al snel had ie door dat ie die dieren best kon inruilen voor dromedarissen die veel beter bestand waren tegen het lokale klimaat en het wandelen in de woestijn.

De Republiek die hij instelde zou tot op de dag van vandaag impact hebben op Frankrijk. Napoleon hertekende niet alleen letterlijk het land en dan vooral Parijs, onder andere door 8 overdekte markten, 15 fonteinen, 3 bruggen en het kanaal van Ourcq te laten aanleggen. Hij liet ook begraafplaatsen verplaatsen en nieuwe straten aanleggen. Er werden verschillende kilometers kades en tientallen kilometers riolering aangelegd, en huizen werden dankzij hem voorzien van huisnummers in elke straat … Hij stond ook aan de wieg van de Nationale Bank van Frankrijk op 18 januari 1800 om de handel te financieren, liet er om de grote gebeurtenissen van zijn bewind te herdenken, gouden, zilveren of bronzen medailles slaan en overhandigen aan degenen die hij wilde belonen, sloot een concordaat met de paus zodat een langdurig conflict met de Heilige Stoel eindelijk van de baan was, richtte het Consulaat op waarmee hij het land moderniseerde op vlak van wetgevende en uitvoerende macht, en liet zich bijstaan door juristen om tot het burgerlijk wetboek te komen (de ‘Code Civil’) dat op 21 maart 1804 wordt uitgevaardigd (waarna nog een wetboek van koophandel en een van strafrecht volgt n.v.d.r.), die nog steeds tot op heden ook bij ons de basis van onze wetgeving vormt. Verder is hij de man die de lyceums vormgaf (het hoger middelbaar), de prefectuur die steeds instaat voor een departement, een instelling zoals de Raad van State die bevoegd is voor staatshervormingen, en ook nog La Légion d‘honneur dat verschillende landen inspireerde om burgers te onderscheiden.

Op 18 mei 1804 werd Napoleon door de Senaat uitgeroepen tot Keizer van Frankrijk. De kroning vond plaats op 2 december in dat jaar in de Notre Dame. Als keizerlijk embleem koos ie onder de adelaar, olifant en leeuw uiteindelijk voor de vogel omdat die zowel een link legde met het Romeinse als het Karolingische Rijk.

Napoléon l’exposition zoomt ook in op de Napoleonistische stijl van o.a. meubels (zoals sécretaires, commodes, tafels en stoelen), alsook porseleinen servies waarop zijn heldhaftigheid onderstreept wordt. Zelf was ie nochtans niet de man die je verfijnd kon noemen of veel belang hechtte aan pracht en praal – tijdens militaire missies verkoos hij bv. een veldbed in een tent zodat ie zo dicht mogelijk bij zijn troepen kon zijn – maar dat uiterlijk vertoon stond wel goed op imagovlak. Frankrijk wou hij dus letterlijk én figuurlijk op de Europese kaart zetten door ook de suprematie van Frankrijk in de decoratieve kunsten te herstellen.

In 1796 trouwde Napoleon met Josephine. Maar vermits zij hem geen opvolger kon schenken, moest ie – ook al had ie dan al een affaire met verschillende minnaressen waaronder de Poolse gravin, Marie Walewska – scheiden van de vrouw waar hij het langst een relatie mee had zodat ie met een ander het huwelijksbootje in kon. Dat werd Marie-Louise, de dochter van keizer Frans II van Oostenrijk. Ze schonk hem op 20 maart 1811 een zoon die de titel Koning van Rome kreeg bij zijn geboorte.

Tussen 1805 en 1812, had Napoleon het grootste leger van Europa. Het aantal manschappen waarover hij beschikte schommelde tussen 150.000 en 660.000 soldaten tijdens militaire campagnes. Aan het rijtje grote overwinningen zoals die van Rivoli (1797), de Pyramiden (1798), Austerlitz (1805), Jena (1806), Friedland (1807) en Wagram (1809), moest ooit een einde komen met zijn leger dat uit infanterie, cavalerie, artillerie en genie bestond.

Vanaf 1808 kreeg ie het namelijk hard te verduren. De Britten, Russen, Oostenrijkers, en Pruisen namen het op tegen de Fransen (en hun bondgenoten) omdat ze hun hegemonie zat waren. Dat leidde vaak tot een onbeslist eindresultaat in de strijd. Uiteindelijk zullen de vele militaire campagnes zijn leger verzwakken wat uiteindelijk zal leiden tot grote verliezen in Spanje (1808-1814) en vooral Rusland (1812). De Russen trokken zich terug en gebruikten de strategie van de verschroeide aarde terwijl Napoleon koers wou blijven zetten naar Moskou ondanks de winter die zich aankondigde. Zijn Russische campagne begon ie met 440.000 manschappen, later nog eens versterkt met 120.000. Uiteindelijk zouden er een handvol door het gure weer, ziekte, en tekort aan eten (wat aantoont dat die strategie van de verschroeide aarde wérkte) deze missie overleven. Zijn leger was nu te verzwakt en een vogel voor de kat toen in maart 1814 een coalitie van Engelsen, Pruisen, Oostenrijkers, Russen en Zweden Parijs binnenvielen zodat ie moest aftreden en plaats maken voor Louis XVIII, de broer van Louis XVI.

Maar Napoleon streed zich terug een weg naar de macht om die definitief te verliezen bij de slag van Waterloo in ons land waar zijn leger niet opgewassen bleek – hoewel het er even naar uitzag dat hij kon winnen – tegen dat van de Britten, dat later versterking kreeg van het Pruisische. Mocht dat niet gebeurd zijn, onze geschiedenis en Europa zoals we het nu kennen zou er helemaal anders kunnen uitgezien hebben.

Onder de topstukken die je kan zien in Napoléon l’exposition zitten onder andere de riem van generaal Bonaparte die hij droeg tijdens de Egyptische campagne en van rond 1798 dateert, een originele Code civil des Français uit 1804, het schilderij ‘Bonaparte, Premier consul, franchissant le Grand-Saint-Bernard, le 20 mai 1800’ van Jacques Louis David uit 1802, medailles en munten die de Banque de France sloeg, de Légion d’Honneur, de Troon van keizer Napoleon I uit 1805 die voor het eerst – uitzonderlijk – de Senaat verlaat en voor deze expo werd uitgeleend, de hofmantel van keizerin Josephine, de huwelijkskoets van Napoleon die gemaakt werd door koetsenmaker Jean-Ernest-Auguste Getting, dateert van 1804 en overgebracht werd uit het museum van Versailles, de wieg van de Koning van Rome in de Tuilerieën van Thomire Duterme et Cie uit 1811, de bivak van keizer Napoleon I, een model van 1808, zijn kenmerkende hoed die hij gedragen heeft tijdens de Russische veldtocht en net als zijn rokkostuum hem legendarisch maakten en tenslotte Napoleons begrafeniskoets uit 1815.

< Bert Hertogs >

Napoléon l’exposition loopt nog tot 19 december 2021 in Grande Halle de La Villette.