Recensie C.A.T.C.H. ★★

Soms is datgene wat je in de realiteit meemaakt sterker dan een voorstelling. Het was ook het geval bij C.A.T.C.H. (Coalition Against Typecasting Horror). De voorstelling begon wat later omdat er een duif in de NMBS loods zat. Een van de actrices blijkt namelijk met een duivenfobie te kampen. Dus moesten de medewerkers van Theater aan Zee het dier met stokken, of door er kussentjes van een sponsor, en schoenen naar te smijten onder het dak, zien weg te krijgen. Dat was zo’n schouwspel dat het een voorstelling op zich leek. Na C.A.T.C.H. bleek dan weer een medewerker alle moeite van de wereld te hebben om een chemisch toilet met een palletwagen boven te krijgen. Het ding dreigde achterom te kantelen, en wanneer ze het gevaarte naar boven wilden duwen via een helling gleed een van de twee medewerkers uit omdat het al een tijdje aan het regenen was en het hout dus erg glad was geworden. Die klungeligheid had zowel iets aandoenlijks als grappigs dat het daarmee moeiteloos C.A.T.C.H. overklaste.s

In C.A.T.C.H. maken Aminata Demba en Aïcha Cissé komaf met typecasting, met regisseurs, kortom: ze zijn behoorlijk kritisch ten opzichte van de sector zelf. Zeker op een festival als Theater aan Zee komen veel mensen uit het wereldje zelf kijken naar voorstellingen, maar het blijft toch wat vreemd om als toeschouwer een productie te zien wiens boodschap bijna uitsluitend voor interne doeleinden geschikt is (stages van drie dagen die weinig resultaat opleveren, een gans personage dat geschrapt wordt in de montage …) en dus communicatie naar de sector zelf toe zou moeten zijn, dan externe naar het brede publiek.

Want wat kunnen wij in godsnaam, zelfs als journalisten, doen aan het feit dat vooral de Vlaamse cultuursector (de Brusselse is ons inziens wél diverser) ontzettend conservatief en dus ook achter op internationale trends loopt? Bitter weinig lijkt ons. Ja, we kunnen dat samen met hen vaststellen dat in Londen bijvoorbeeld Julia in & Juliet gespeeld wordt door een fenomenale musicalzangeres van kleur. En dat pas de laatste jaren ook sportankers of schermgezichten op de Vlaamse tv van kleur zijn terwijl dat in Nederland al veel langer is. In vergelijking met het buitenland is het bij ons dus nog steeds een te heteromannelijke witte boel. Dat is zo. Meer meer dan dat mee aanstippen en die commentaar geven kunnen wij niet. De mindset van de betrokkenen in de sector zelf dient verandert, van enkele moedigen die deze verandering willen inluiden waarop de rest zal volgen en na verloop van tijd de ganse sector het de normaalste zaak zal vinden dat er niet langer gecast zou mogen worden op basis van lengte, gewicht, uiterlijke kenmerken met andere woorden.

We zijn het dus absoluut eens met de boodschap van de dames. Alleen zijn we niet overtuigd van de vorm. De twee kiezen eerst en vooral al om in een rol te kruipen, respectievelijk Angela Love Warrior en Tarantula Long Leg. In hun superheldenpakjes vegen ze zo de mantel uit ten opzichte van het Marveluniversum, later ook expliciet stellend door een van hen dat ze alle tekst van ‘Black Panther’ van buiten kent. De twee laten al meteen hun verlangens kennen: ‘Ik wil een skinny bitch (een blonde met kleine cupmaat n.v.d.r.) spelen’, ‘Ik wil erkenning’, ‘Ik wil een sterke vrouwenrol neerzetten’, ‘Ik wil een pianiste spelen’, ‘Ik wil een ballerina zijn’, ‘Ik wil de stem van een sponsje inspreken’, ‘Ik wil zo beroemd zijn dat ik niet langer naar de supermarkt kan en de paparazzi me achtervolgen’ klinkt het onder andere. Dan al voel je dat de twee de ironische toer opgaan waardoor ze mede door in een personage te kruipen naar ons toe hun boodschap die nochtans krachtig zou moeten zijn, doen verslappen.

Tjeschov, Shakespeare (De koopman van Venetië, Romeo en Julia …), Hugo Claus, een Griekse tragedie zoals Medea, Whale Music van Anthony Minghella … dit soort theaterwerk waar een Vlaamse regisseur niet (meteen) denkt aan een acteur of actrice van kleur maar waarvoor ze eindelijk wel eens gevraagd voor zouden willen worden al geeft, daar brengen ze enkele fragmenten van. Maar op het einde van C.A.T.C.H. klinkt het dan weer: “Als ik ze mocht spelen dan weet ik zelfs niet of ik ze zou spelen” wat de actrice in kwestie wel erg blasé maakt en de thematiek rond typecasting (die kennelijk al op school begint toen een van hen de rol van zwarte Piet mocht spelen omdat ze de enige zwarte in de klas was) nodeloos verschuift naar cultureel snobisme (wat kritiek is op de witte actrice die de rollen maar voor het kiezen heeft en wel heel erg kieskeurig kan zijn) geuit door actrices die eigenlijk niet in die positie zitten.

En daar wringt het schoentje wel vaker als we de woke-generatie horen. We horen veel kritiek. Niet zelden hangt er een parfum van betweterigheid rond, maar als je dan vraagt wat men dan wél precies wil, dan komt het antwoord niet, of verstopt men zich achter iets (bv. door zich te beroepen op een scheut humor). Want in het begin zeggen ze dan wel dat ze geen compromissen meer willen sluiten (ze willen geen asielzoeker, geen slettebek, geen geslagen vrouw,  geen tienermoeder, geen bendelid, geen verkrachte vrouw, geen prostituee enz. meer spelen.), al gauw moet Aïcha bekennen dat ze dat laatste wel heeft gedaan. In haar verdediging stelt ze dat Aminata zelfs in FC De Kampioenen gespeeld heeft…

Als er nu een tv serie/Vlaamse filmreeks is die stereotiepe rolpatronen bevestigt en de racistische toer opging, dan is het die reeks wel. Ook daardoor halen ze zichzelf en hun geloofwaardigheid onderuit. Eerst en vooral is het wenselijk dat ze dan duiden waarom ze daarin destijds wél in zijn meegegaan, wanneer en waarom ze nu (pas) tot een bepaald inzicht zijn gekomen dat die keuzes niet de juiste waren toen, om vervolgens tot hun radicale ommekeer te komen. Vermits dat niet of onvoldoende (met die ‘I confess’-scène maken ze zich er tussen haakjes wat te snel van af in onze ogen) gebeurt in C.A.T.C.H., vraag je je achteraf gewoon af of beiden echt een goedbetaalde rol zouden afwijzen als die toch op hun ‘geen compromis’-lijstje zou staan. Met andere woorden of en in welke mate ze voluntaristisch zouden (kunnen) zijn en eventueel hun (nieuwe) waarden en normen overboord zouden gooien want er staat wel héél erg veel op hun “neen tegen”-lijstje waardoor je je ook gaat afvragen wat er dan nog overschiet, waar ze dan wél volmondig “ja” tegen willen zeggen en vooral of ze zo zichzelf niet in de voet schieten. Immers er zijn al behoorlijk weinig acteeropportuniteiten tout court (ongeacht of je van kleur bent of niet) en ze maken het potentiële aanbod waarop ze überhaupt willen ingaan nog wat kleiner. Zelfs in een dankwoord voor het geval dat ze een prijs zouden winnen, steekt er een de draak met zichzelf, de sector maar ook met de collega’s van kleur wanneer Leki erbij wordt gesleurd als ‘rolmodel’ die in haar jeugd Cool Sweat presenteerde op TMF.

Wat ze niet meer willen doen, daar beginnen ze nochtans wel even mee. Zo lijkt Aïcha aan een sensuele striptease te beginnen op zwoele jazzy tonen en vraagt ze ‘Moet ik dat voor u uitdoen meneer?’ en zien we de twee ook de cancan even dansen terwijl ze later neen zeggen tegen de seksualisering van de vrouw en tegen racistische opmerkingen: ‘Gij speelt wel goed voor een zwarte actrice’, ‘Bevrijd uzelf’, ‘echt waar schatteke, ge moogt niks meer zeggen tegenwoordig’ ... maar zich verderop ook trachten te ‘dekolonialiseren’, en erg theatraal hun ‘pijn’ bezingen. De ironie druipt eraf, het groteske ook. Maar het werkt hier eerder tegen de boodschap, niet zelden krijg je het gevoel namelijk dat ze aan het overdrijven zijn.

Het einde van C.A.T.C.H. met een bevlogen speech van Aminata is ijzersterk. Maar ook daar weer haalt ze de kracht van haar pleidooi onderuit wanneer ze het publiek vraagt of ook dit er niet wat over was. Finaal blijft dan vooral niet de boodschap nazinderen, maar zowel de twijfel van de spelers in een twijfelachtige voorstelling die weliswaar geregisseerd is, maar zoals we achteraf te horen kregen van enkele bezoekers wel wat (bijkomende) regie kon gebruiken, alle goede bedoelingen ten spijt.

< Bert Hertogs >