Recensie Testament van een journalist ★★★

Wat een elitaire lul, een vleesgeworden pater familias/paternalist dat met het vingertje in de lucht belerend in een vlaag om tijdens een van de laatste stuiptrekkingen, het geweten van de wereld nog een keer te schoppen, terwijl het daar al lang te laat voor is, is ons die Hugo Camps. Dat idee hadden we het eerste uur van Testament van een journalist dat Chokri Ben Chikha regisseerde. Bert Luppens horen we als Camps die met een looprekje zich verplaatst, praten dat ie een krantenjournalist is en zelf dus niet echt graag onder de aandacht komt. Maar dat ie in de loop der jaren, omdat de mediaformats die richting uit zijn gegaan, niet anders kon dan opdraven voor allerhande tv- en in radioprogramma’s. Kijk,  dat vinden we nou larie en het is lang niet de enige tegenstelling die er te ontwaren valt in deze voorstelling. Uiteraard heeft élke journalist een ego, ook en zeker die van krantenjournalisten. En uiteraard draait het wél om jou, zeker als je de toestemming geeft om gefilmd te worden en er een voorstelling rond je gemaakt wordt waar je akkoord mee gaat. Enige ijdelheid is Camps dus niet vreemd volgens ons, ook al zal ie later in conflict komen te liggen met hoe hij geportretteerd wordt door de acteur en stellig zeggen: ‘Ik heb nergens boven gestaan, me nooit superieur gevoeld’. Later horen we dat ‘nederigheid, bescheidenheid en dienstbaarheid’ zaken zijn die de man na aan het hart liggen. Nochtans blinkt het narratief van Luppens niet meteen uit in die drie, onder andere wanneer hij het heeft over ontmoetingen van Camps met Brigitte Bardot, Dalida …

Dat Camps het geld over de balk zwierde en graag in sterrenrestaurants at met politici (die zelden net zoals veel mensen die er warmpjes inzitten gul zijn), en grote namen allerhande, geeft ook mee hoe vervreemd hij is geworden met zijn roots een oorspronkelijke ‘status’. Bert stelt namelijk dat Camps net als Willy Claes niet van rijke komaf is. Claes heeft de meubels van zijn ouders nog op straat zien staan. Dat ie vernoemd werd in de Agusta-affaire en sjoemelgeld heeft aangenomen, kon er dan ook niet in bij hem. De enige socialist die zijn integriteit behield was Karel Van Miert, zo stelt hij. Verder moet ook Steve Stevaert het ontgelden, de man van het gezelligheidssocialisme dat uiteindelijk niet meer bleek dan erotisch socialisme. Toen er verhalen rond seksueel misbruik kwamen bovendrijven (wat een slechte en weinig inlevende woordkeuze is dat van ons), fileerde de columnist de volgende morgen de ganse wandel van deze politicus. Toen was nog niet geweten dat de man zich van het leven berooft had. ‘Slecht getimed’ vond Camps het achteraf. Vraag is of je als columnist en bij uitbreiding opiniemaker überhaupt iets slecht kan timen. Als je je daar al mee bezig gaat houden of iets hier en nu misschien slecht kan vallen, kom je aardig in de buurt van zelfcensuur.

Het grootste probleem dat we hebben met Testament van een journalist – los van het gezapige tempo  – eigen aan het soort restaurants waar we een hekel aan hebben waar de service er eentje is van heb je me nou, met veel gemeneer en veel gemevrouw en ‘mag ik uw jas aannemen?’, maar waar je een eeuwigheid zit te wachten tot je verdomd iets achter de kiezen krijgt, en er zo’n overdreven lange pauze wordt genomen naar de volgende gang dat je begint te vermoeden dat de groenten nog geplukt moeten worden en het beest geslacht. Binnenkort staat er ons weer een familiefeest op het programma, we bereiden ons nu al psychologisch voor op dit soort horror.  

Testament van een journalist komt dus wat ons betreft zijn afspraak met de toeschouwer niet na. In het begin klinkt het namelijk ‘Wij gaan elkaar de waarheid zeggen. We drinken de gifbeker helemaal leeg.’ Niets is minder waar, want de waarheid blijkt gekleurd en ingevuld door een acteur. Wat finaal overblijft is een voorstelling die de mosterd bij een journalist is gaan halen maar waar je niet precies van weet wat er nu fictie is of niet. Alleen al dat mistgordijn dat opgetrokken wordt, zorgt ervoor dat de voorstelling zijn premisse niet waarmaakt.

Niet alleen zien we een oude man die een jonge vrouwelijke ober (Manou Selhorst) wat staat op te vrijen ‘Ik ga je proberen te negeren’ wat ongemakkelijk aanschurkt bij het objectiveren van haar. Het feit dat Manou daarin meegaat, stoort ons ook mateloos. En de stelling dat vrouwen superieur zijn aan mannen, wordt tot iets voorbij de helft van de voorstelling dan toch niet getoond en wringt wat met een quote als ‘Je weet dat ik een liefhebber van vrouwen ben’. Manou is de enige vrouw in een verder door mannen gedomineerde scène en zij stelt zich dienstbaar op, doet gewoon van haar gevraagd wordt en niet meer dan dat. Pas op het einde tekent ze als vrouw maar ook samen met Maxime Waladi, die de andere kelner neerzet, protest aan.

Dat Bert Luppens makkelijk praten heeft als acteur met een vast contract maar zij het wel met een freelancersstatuut moeten zien te redden. Dan stapt de voorstelling even uit zichzelf maar krijgen we ein-de-lijk verwoord wat we de ganse tijd al aanvoelen en wordt er flink tegengas gegeven. Hoe veel journalisten kunnen zich (nog) een liederlijk leven in sterrenrestaurants permitteren en het geld over de balk gooien? Zowat iedereen die wij kennen (eind veertigers) binnen de cultuurjournalistiek is gestopt met journalistiek. Onlangs lazen we in het vakblad van de journalistenbond dat een online stukje bij een populaire krant, de schrijver 15 euro oplevert… Je zal dus enorm veel van die stukjes mogen schrijven als je je een bezoek aan een sterrenrestaurant wil veroorloven, tenzij je kan factureren aan het medium zelf, wat zelden het geval is voor freelancers …

Zeker, alles zag er voor corona al naar uit dat er een generatiewissel zou komen (om de kosten van redacties te drukken) maar corona lijkt de zaken alleen maar versneld te hebben. Was ik dertien jaar geleden nog makkelijk de jongste op het terrein, dan behoor ik nu tot de journalisten met de meeste anciënniteit … Ook Camps geeft geen al te best beeld weer van de staat waar de journalistiek zich nu in verkeert. Er is nog nauwelijks tijd en budget voor onderzoeksjournalistiek en zowat alles draait nu om zichtbaarheid. De beeldcultuur regeert waarop Bert vraagt of er een journalist in de zaal zit van de tv of een krant. Vermits zuivere online media (als je de valven van Theater aan Zee bekijkt, bestaan wij gewoon niet, en worden bijna uitsluitend krantenartikels opgehangen) zoals de onze niet vermeld worden, zwijgen we dat we er zijn. Ijdel genoeg blijkt Camps versie door Luppens: ‘Dan nemen we het zelf op’ terwijl de obers ondertussen de smartphone mogen bovenhalen zodat de zaak gedocumenteerd kan worden, en hij zich aan de traditionele media adresseert: ‘ We laten ons niet voor hun karretje spannen.’

Wat ons nog het meest van al stoort aan Testament van een journalist is de pater familias-houding die Bert Luppens zich als Camps aanmeet of liever aangemeten krijgt. Hij is het die aanvankelijk vooraan zou willen plaatsnemen maar centraal gezet wordt alsof hij een soort Jezus is die zijn laatste avondmaal zal nuttigen. Alleen zit er op zijn jazzsaxofonist na en de twee obers niemand mee aan tafel. Zijn apostelen schitteren dus in hun afwezigheid. Vergeten lijkt ie dus al nog voor zijn dood en de generatie van de jonge Manou Selhorst ‘Ik zie hier bijna niemand van mijn leeftijd’ (er zijn welgeteld 2 jongeren van 21 of jonger aanwezig blijkt), kent hem al helemaal niet. Net zoals de verschillende politici die hij opnoemt. Op Herman Van Rompuy na dan. Het misbruik in de Katholieke Kerk moet het verder nog een keer ontgelden in deze voorstelling: ‘Voelen, zuigen en likken is een goddelijke roeping’ klinkt het waarna meegegeven wordt dat het Vaticaan rechtsimmuun is. Na zo veel jaar is Operatie Kelk nog steeds niet afgerond. Niemand wordt er veroordeeld, alleen de slachtoffers zijn dat levenslang, klinkt het scherp.

Klassejustitie, is nog zoiets waar Camps een bloedhekel aan heeft. Dat we collectief verbijsterd waren om het politiegeweld in de States naar aanleiding van de dood van George Floyd waar een agent 8 minuten op zat, stipt hij aan terwijl in ons eigen Charleroi dat dubbel zo lang gebeurde in een cel met een verdachte. Mocht dat een miljardairszoon zijn geweest, de zaken zouden wellicht helemaal anders gelopen zijn. Maar er gebeurt niets, iedereen slaapt rustig verder. ‘Hervat de klassestrijd! Je moet ze het tegenwoordig toeschreeuwen’ luidt het dan ook.

Ook de persoonlijke toer gaat de voorstelling op wanneer Hugo Camps meldt dat Martine, zijn vrouw absoluut vermeld moet worden in de voorstelling omdat zij hem gevolgd heeft in zijn fantasie, twijfels, doodsangsten, en banaliteiten. Verder horen we herhaald dat ie vooral spijt heeft dat ie zijn carrière op de eerste plaats gezet heeft en zijn zusje en dochters verwaarloosd heeft omdat ie steeds aan het werk was. Het einde als het over de dood gaat, wil hij niet aan Bert geven, dat is iets zeer persoonlijks. Camps geeft mee dat ie zal kiezen voor euthanasie wanneer het moment daar is.

Hoewel het duidelijk is dat Camps’ interventies vooraf opgenomen zijn, en er technisch gezien nog wel wat onvolkomenheden zijn aan Testament van een journalist, is diens verteltempo ons te traag. Maar vooral: inhoudelijk zitten er naar ons gevoel iets te veel contradicties in en gaat er wel wat verloren door de slechte akoestiek van de loods met zijn hoge plafond (vooral dan wanneer Maxime tekst heeft en daarbij muziek te horen is). Het wordt pas interessant wanneer Maxime en Manou ingaan tegen Bert en we Manou een knap staaltje zien tapdansen waardoor het tempo van de voorstelling plots wel opgedreven wordt, al mocht die ‘Mourir sur scène’ van Dalida wat ingekort worden.

< Bert Hertogs >