Recensie U bent mijn moeder ★★★1/2

Warm en bij momenten humoristisch, dat is niet alleen Sien Eggers als mens en actrice, dat is ook de dialoog die ze solo brengt tussen dochter en moeder in U bent mijn moeder. 15 jaar geleden zag deze voorstelling het levenslicht. De vragen om die opnieuw te kunnen zien, bleven de voorbije jaren binnenstromen. En nu is het zover dat Het Gevolg er een positief gevolg aan heeft gegeven. Joop Admiraal schreef de tekst op basis van zijn ervaringen als acteur met zijn dementerende moeder die toen tachtig was en hij elke zondag bezocht. Stefan Perceval herwerkte de tekst en stond in voor de regie. Het resultaat is een zeer getrouwe en uiterst respectvolle weergave van de bitterzoete gevoelens waar je als familielid van iemand die je graag ziet die deze ziekte heeft doorheen gaat.

Mensen die geen dementie in hun omgeving kennen, zullen wellicht niet alles een plaats kunnen geven. Maar dat hoeft ook niet. Wie wat verward na een uurtje de zaal verlaat krijgt zo eigenlijk ook voor een stuk de geestestoestand van het hoofdpersonage mee. Zij die zoals wij dementie van dichtbij hebben meegemaakt zien vooral een schone en vertederende voorstelling die de ziekte noch romantiseert noch dramatiseert.

Mijn eigen grootmoeder die ik ondertussen een jaar geleden heb moeten afgeven, zat net als het hoofdpersonage in een woonzorgcentrum. In U bent mijn moeder vindt de vrouw dat ze een medaille – op dat woord kan ze weliswaar niet zelf komen, daarvoor moet ze geholpen worden – zouden moeten geven aan diegene die de Chocomel heeft uitgevonden. Ook mijn grootmoeder bleef tot het einde graag eten en vooral snoepen. Een dame blanche voederde ik haar dan. En een multivruchtenlimonade dronk ze met een rietje, want dat was het makkelijkst. De kleinste dingetjes worden grootse avonturen met mensen die aan deze ziekte lijden. In het begin ging dat zuigen aan ene rietje nog, maar na verloop van tijd verwarde ze zuigen met blazen. Net zoals een kind moest ik haar dus leren wat zij me jaren geleden geleerd had.

In U bent mijn moeder is het een heel gedoe om de moeder aangekleed te krijgen met haar rok. Ook in de schoenen stappen, blijkt een hele opgave. Het decor bestaat uit een toren van luidsprekers die ons wat deden denken aan Babel van Cildo Meireles. Op het speelvlak ligt als een puzzel een speelmat in foam in elkaar gestoken waar we onder andere een cirkel, handjes die klappen en een fiets in ontwaren. Een verwijzing naar de kindertijd is dat waar je als demente in je hoofd ook terug naartoe gaat.

De woordenschat verarmt, herhaling van datgene wat nog in het geheugen ligt drijft dan ook naar boven. Dat het een schoon golfke is. Een schone jas. Maar ook dat de anderen in het zorgcentrum maar sukkeltjes zijn: ‘dan ben ik toch nog een van de betere’. De tragiek zit ‘m hier dat de moeder dit blijft herhalen terwijl ze in de voorstelling sterk achteruit gaat. Een vrouw die elke zondag bezoek krijgt van haar dochter en bloemen zodat ze niet zou vergeten dat er bezoek komt. Maar ook dat vergeet ze zodat ze zich toch eenzaam voelt. Net als dat haar dochter niet bij haar blijft slapen. Later zal ze haar niet meer herkennen. Ook dat verloopt geleidelijk aan. Eerst is het een non die ze niet meer kan plaatsen.

Een ander verhaal dat terugkomt is dat van tanteke (de zus van de moeder) die pillen geslikt heeft. Hoewel dat al jaren geleden is gebeurd, wordt naar het einde van de voorstelling dat voorval qua beleving recenter voor de moeder. Ook dat zie je vaak bij dementen dat de heel oude herinneringen tot het laatst blijven en vers worden.

De titel van het toneelstuk noemen waarin de dochter speelde dat de moeder zo goed vond destijds, lukt niet meer. ‘De storm’ zo helpt ze haar. En hoewel ze vaak herhaalt dat ze nu freelancer is en overal speelt en niet meer alleen bij de KVS, voel je aan dat dit niet (helemaal) bij haar doordringt.

Het meest aangrijpende stuk in U bent mijn moeder, is wanneer de moeder aan haar dochter vraagt wat zij zelf doet als ze weet dat haar dochter een actrice is en wat overstuur reageert wanneer haar dochter haar vertelt dat haar moeder ‘niks’ doet. Ook het ‘gij zijt oud’ begrip, lijkt ze niet te vatten. Haar dochter schat ze 20 à 30 terwijl ze 60 is, zelf denkt de moeder dat ze 30 à 40 is terwijl ze er 88 is. Dan moet haar dochter haar ook uitleggen dat ook dat niet kan, als moeder jonger zijn dan haar dochter. Ook dat dringt niet (helemaal) door.

En dan zijn er uiteraard ook enkele tegenstellingen. Zo krijgen we te horen dat de moeder de KAV heeft opgericht in het dorp, maar blijkt ze nu niet meer te geloven en te denken dat je gewoon een blaadje bent aan een boom. Dementen kunnen ook karakterieel ontzettend veranderen.

Sien Eggers – die ook even Droomland van Heintje in de voorstelling zingt - zet zowel qua tekst als fysiek op een zeer authentieke, warme manier de twee vrouwen neer, en switcht constant tussen een zestiger en tachtiger. Delicaat, uiterst respectvol en vooral heel schoon is haar spel in U bent mijn moeder dat naar een emotioneel en mooi einde leidt.

< Bert Hertogs >