Recensie Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones ★★★★1/2

Een volledige staande ovatie en luid applaus. Dat moet je verdienen in deSingel. Jan Martens kreeg het – niet meer dan terecht overigens – voor zijn allereerste voorstelling voor een grote zaal: any attempt will end in crushed bodies and shattered bones. Een ontzettend sterke voorstelling is het, zijn achttiende ondertussen die in juli in Avignon in première ging, niet alleen omdat het werk misschien wel het meest politiek geladen is uit het repertoire van de choreograaf, maar ook en niet in het minst omdat ie maar liefst drie finales in zijn jongste creatie steekt.

De inspiratie vond Martens bij de protestmarsen. Of het nu gaat om jongeren die op straat komen voor het klimaat (How dare they), een campagne tegen online haat (waarbij deze productie aan snel tempo een bloemlezing projecteert van enkele hate speech-pareltjes) en vrouwen of mensen van kleur die voor hun rechten opkomen ... Een groot deel van Martens’ jongste choreografie, wat ons betreft ook het sterkste middendeel, concentreert zich dan ook op wandelen als individu en in groep in een cirkel. Als aanklacht tegen het steeds militaristische, extreem rechtse gedachtengoed, alsook de polarisering in de samenleving zien we de groep van 17 dansers, twee zijn er 17 en studeren nog aan de Kunsthumaniora, de oudste is de 70-jarige danseres Truus Bronkhorst in een strakke lijnvoering na verloop van tijd wandelen. Op de vraag wie er voor mannen valt, draaien zowel mannen als vrouwen zich om of gaan op hun buik liggen. Verder zijn er enkele vrouwen van kleur in het dansgezelschap dat tot een van de meest diverse behoort die we de afgelopen jaren op een podium hebben gezien.

Hoe kan je de polarisering, het racisme en discriminatie beter en bevattelijker voorstellen op het podium dan even volgens de Gestaltpsychologie voor terugkerende patronen gaan in je choreografie? Door een vrouw van kleur van links naar het midden van het podium te laten stappen, terwijl al de rest hetzelfde doet maar dan van rechts naar het midden bijvoorbeeld. Hoewel Martens zeker aan het begin van het middendeel de cirkelvorm hanteert, is het toch voornamelijk de strakke rechte lijn, of het nu een diagonaal, horizontale of verticale lijn is, die hij accentueert. Ook op het podium zien we trouwens 8 lijnen. Drie van achter naar voor naast elkaar en parallel, drie van links naar rechts parallel die lijnen snijdend, een diagonaal van links voor naar rechts achter en een diagonaal van links achter naar rechts vooraan.

In Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones lijkt de cirkelvorm voor Martens te staan voor vrijheid, voor zwierigheid. Niet alleen zien we de groep wandelen achter elkaar in een cirkel als protest, maar als ze verspreid in een cirkel dansen, op hun rechterbeen rond de as nog eens draaien terwijl hun armen naar buiten gestrekt zijn, heeft dat iets frivools, iets plezierigs. Het staat symbool voor geluk.

Groot contrast vormt dat met de lange en indrukwekkende stapscène (hoewel niet helemaal foutloos uitgevoerd tijdens onze voorstelling, zo zagen we naast een overgangsfout van het licht die snel gecorrigeerd werd, ook Truus zich corrigeren qua positie en even een andere danser aanraken) die organisch voortvloeit uit het protest in de cirkel. Dat laat Jan Martens namelijk overgaan in strakke militaristische passen waarvoor ie zich lijkt geïnspireerd te hebben op een militair defilé. Het gezelschap zien we strak een diagonale lijn stappen naar rechts voor, daar aangekomen maken ze een bocht van 45 graden om evenwijdig met de rand van het podium naar links te stappen, vervolgens draaien ze weer 45 graden naar rechts om een diagonaal naar rechts achter te stappen, draaien ze 45 graden zodat ze van achter naar vooraan het podium stappen, en vervolgens opnieuw naar links achteraan in een diagonaal stappen. Naar een centraal punt laat ie aanvankelijk zoals eerder vermeld twee groepen naar het midden komen, vervolgens worden dat er drie (links-rechts, rechts-links, en achter-voor), vier (links-rechts, rechts-links, achter-voor, voor-achter) tot hij bij acht groepen (nadat ie de twee diagonalen heeft toegevoegd) komt die steeds naar hetzelfde middelpunt stappen terwijl individuele dansers ook van groep veranderen. Het patroon dat dan ontstaat is ronduit indrukwekkend.

Refererend naar synchroon dansen zien we een groep die achter elkaar staat (voor-achter), en een die naast elkaar staat (links-recht) zich wandelend door elkaar vlechten tot Martens ze allemaal op een en dezelfde lijn zet en naar voor laat komen en vervolgens terug laat splitten. Een iemand zien we na een tijd centraal terwijl de rest een cirkel vormt, dan weer refereert de groep naar het oneindigheidssymbool wanneer het wandelt.

Zeker, net als in Jan Martens’ andere werk, gaat ie voor een zeer leesbare een op een-benadering. Hoor je een lange noot in glissando aangehouden in het fantastische Górecki‘s Concerto for Harpsichord & String Orchestra dat ontzettend monumentaal overkomt in de Rode Zaal van deSingel en hét thema van Any attempt will end in crushed bodies and shattered bones vormt, dan kiest ie om zijn dansers ofwel een golfbeweging te laten doen (hand achter de rug, in een boogbeweging naar voor brengen, of door de knieën laten gaan om de hoog-laag verticale lijn te accentueren). Naast kniezwengels die onder andere te zien zijn in de choreografie, een man die diagonaal de armen de lucht in steekt en herhalend er een soort parallelle ski-beweging maar dan met de handen lijkt uit te voeren, is het vooral Truus’ repetitieve handchoreografie die lang op het netvlies blijft branden, refererend naar de dirigent als je wil, die van de golvende cirkelvorm (open, geronde armen in de lucht, waarna ze via een strakke vuist-beweging de ellenbogen naar haar buik brengt, een beweging die je ook in een fitnesszaal ziet) in een vloeiende beweging overgaat naar een strak afgelijnd beeld, waarbij boven-en onderarm zich 90 graden tot elkaar verhouden.

< Bert Hertogs >