Recensie Lulu ★★1/2

De Munt herneemt haar productie van Alban Bergs Lulu uit 2012 in een regie van Krzysztof Warlikowski. Een opera uit drie akten die in 1937 in première ging in Zürich. Het is de allereerste keer dat we die live zien, nadat de dvd-versie ons jaren geleden niet kon bekoren. Ook nu nog zijn we niet overtuigd van de kwaliteit van de opera op zich al haalt het Brusselse operahuis er wel alles uit dat er uit te halen valt.

Het grootste probleem stelt zich in onze ogen bij de behoorlijk statische scenografie en het vele herhalen van het zilveren doek open en toe te doen. Op tv levert dat zelden boeiend materiaal op. De beweging moet dan ook vooral komen van de ballerina en body double van de Canadese sopraan Barbara Hannigan. Die staat zelf overigens in het begin van de voorstelling meermaals op haar pointes terwijl ze zingt. Faut-le faire.

Maar haar personage is meteen ook het enige dat iet of wat psychologisch uitgewerkt is. Alle andere rollen krijgen geen of nauwelijks body mee. De expositie met een proloog die er eigenlijk niet toe doet en even goed geschrapt zou kunnen worden, is dan ook gewoon te kort. De eerste dode (Dokter Goll) sterft al aan een hartaanval terwijl hij nauwelijks geïntroduceerd is. Lulu kruipt dan ook totaal niet onder onze huid. Dat het werk dodekafonisch (volgens de twaalftoonstechniek) geschreven is, zorgt er ook voor dat er geen enkele melodie in je oor blijft hangen achteraf.

In Lulu zien we een vrouw zich opwerken in de burgerij door (seksuele) relaties aan te knopen met mannen van stand. Dat blijkt voor deze vrouw de enige mogelijkheid om op de sociale ladder te klimmen in een door mannen gedomineerde samenleving. Maar ze zal uiteindelijk helemaal onderaan de ladder belanden, eindigen als prostituee en dat bekopen met haar leven.

Na het overlijden van dokter Goll waar ze een relatie mee had, gaat ze over in een relatie met een fotograaf die een shoot met haar doet. Een artiest die er een buitenechtelijke relatie op nahoudt met een zekere Eva (wiens naam hij op zijn arm getatoeëerd heeft) en haar met zijn smartphone bestookt met sms’jes van het genre ‘My angel. My angel. I love you. I adore you. I fucking love you. Don’t you get it? Can’t you see? Love … you … BITCH.’ waarop zijn taalgebruik agressiever wordt: ‘Is this what you want? You fucking whore. I won’t beg anymore … Are you in hell?‘ Wat zeer sterk is, is dat de smartphone van de zanger exact het tijdstip aangeeft van dat moment: twintig voor vier.

Wat ons al snel opvalt is dat we geneigd zijn om vanaf dan steeds de niet gesproken verhaallijn die toegevoegd is aan deze opera te volgen. Het geeft alleszins meer body aan de kunstenaar, hoe zijn waanzin ontstaat en waarom hij later zelfmoord zal plegen. Als je puur het op basis van het libretto en de muziek moet doen, komen zaken als deze gewoon uit de lucht gevallen. Ook sterk vinden we de keuze van een body double (Rosalba Torres Guerrero) voor Lulu, een ballerina die als zwarte zwaan/Odile in het Zwanenmeer maar liefst twee keer mag sterven, op het einde van het eerste bedrijf wanneer Schön sterft, en op het einde van het derde wanneer Lulu sterft.

Warlikowski gaat daarnaast voor contrast, zo zet ie een oude vrouw op een krokodil, een dier waarmee hij het personage vereenzelvigt die blindelings gelooft wat anderen haar adviseren maar geen voeling meer met de realiteit blijkt te hebben. Dat verklaart de scène tussen haar en de jonge ballerina’s in een doorschijnende box. Ze wil contact maken met haar hand, maar het plexiglas verhindert dat. De kinderen volgen met hun handen haar hand, alsof zij metaal zijn dat aangetrokken wordt door een magneet.

Lulu gaat verder dan een verhaal vertellen over een gevallen vrouw. Een uiterst sombere sfeer, eigen aan de periode waarin het werk geschreven werd, nl. tussen de twee Wereldoorlogen, echoot dan ook na in deze opera.

Wanneer de Jungfrau (maagden)-aandelen kelderen en droogjes gesteld wordt dat de zaken nu eenmaal zo gaan, weten we dat de oude vrouw al haar geld kwijt is. Want ze heeft al haar spaargeld in Jungfrau-aandelen gestoken, wat een domme beslissing was. Regel één in financiën: hou een spaarreserve aan, en zet dus niet al je geld in op risicovolle financiële producten. Met de rest (waar je eventueel bereid voor bent om een groter risico te nemen, en dat je dus kan ‘missen’ mocht je het gedeeltelijk of volledig verliezen) diversifieer je best ook zo veel mogelijk over verschillende activaklassen, thema’s, regio’s enz. Belangrijk is dus, en dat is de tweede gouden regel om niet al je eieren in een en dezelfde schaal te leggen. De oude vrouw heeft dus geen correct beleggingsadvies gekregen.

Door aandelen van Jungfrau te verhandelen, worden maagden/vrouwen geobjectiveerd, als object beschouwd wiens aandeel dus op het einde niks meer waard is. Veel negatiever dan dat kan je niet naar deze nochtans fascinerende groep kijken. Ook in de regie van Warlikowski wordt de vrouw geobjectiveerd – iets waar de wokers wellicht om zullen huiveren, maar in deze context uiteraard gepermitteerd is.

Zo zien we Hannigan in het begin zich al bukken terwijl een man achter haar staat, wat deze scène al meteen een seksuele onderdanige lading geeft die ook resoneert in het libretto. Ook het zwarte scherm dat gedeeltelijk naar beneden komt zodat je enkel het benen- en billenwerk van de ballerina’s ziet, benadrukt dat. Later nog eens wanneer dansers onder het zilveren doek op hun rug op het podium liggen en daarbij refereren naar showballetten wanneer ze hun benen in de lucht gooien.

Soms is de choreografie ons echter te één op één. Horen we een triller uit de orkestbak, dan zal een voetje van de ballerina trillen. Horen we een hoge noot op piano dan wordt een been de lucht in gezwierd. Naast de sterfscène van de zwarte zwaan in het eerste bedrijf vinden we ook het contrast in het tweede bedrijf sterk. Daar zien we een jonge Lulu aan de hand gehouden door een man over barres wandelen, terwijl de volwassen Lulu aan haar gevangenisbed met de rug naar ons gericht haar rechterbeen repetitief naar achter brengt wat haar state of mind accentueert.

Uiteindelijk gaat iedereen dood in Lulu. Eerst is het dokter Goll, daarna de kunstenaar die zelfmoord pleegt waar ze een relatie mee heeft, Dr. Schön, een invloedrijke man die ze kent uit haar kindertijd zal ze verzoeken om zijn verloving te verbreken met een ander om daarna met hem te kunnen trouwen en hem vervolgens tijdens een ruzie te doden, Alwa, de zoon van Dr. Schön die haar laat schitteren in het Zwanenmeer komt om wanneer hij Lulu’s pooier en haar man is geworden in Londen en daar gedood wordt door een klant van haar, en Lulu en haar bewonderaarster gravin Geschwitz die ervoor zorgt dat ze allebei cholera zullen krijgen en Lulu’s plek in de gevangenis zal innemen nadat Lulu Schön vermoord heeft, worden op het einde neergestoken door Jack The Ripper.

Je zou dan kunnen stellen dat er toch een narratief is in deze 4 uur durende opera (met een pauze van respectievelijk 25 en 15 minuten), toch kunnen we ons niet van de indruk ontdoen dat het allemaal redelijk oppervlakkig blijft en voornamelijk draait om borsten, billen, benen en seks in deze voorstelling. Wat zich overigens ook vertaalt in het libretto dat seks koppelt aan muziek:  ‘Durch dieses Kleid empfinde ich Deinen Wuchs wie Musik. Diese Knöchel: - ein Grazioso; dieses reizende Anschwellen: - ein Cantabile; diese Knie: - ein Mysterioso; und das gewaltige Andante der Wollust. - Wie friedlich sich die beiden schlanken Rivalen in dem Bewusstsein aneinanderschmiegen, dass keiner dem andern an Schönheit gleichkommt, bis die launische Gebieterin erwacht, und die beiden Nebenbuhler wie zwei Pole auseinanderweichen. - Ich werde Dein Lob singen, dass Dir die Sinne vergehen.’

Het is bijna ondankbaar om te zeggen aan het symfonieorkest van de Munt, onder leiding van de Fransman Alain Altinoglu, dat terecht stevig applaus in ontvangst mag nemen aan het begin van het tweede en derde bedrijf en op het einde van de voorstelling, maar het meest indrukwekkende aan Lulu zijn volgens ons de non-verbale scènes. En ook die functionele stilte die de reeks sms’en voorafgaat in het eerste bedrijf bijvoorbeeld.

< Bert Hertogs >