Recensie Hokusai ★★★

In The British Museum in Londen kan je nog tot 30 januari 2022 naar de expo Hokusai. Under the Wave off Kanagawa (1831) is daar het topstuk (waar de merchandise stand dan ook veel nadruk op legt). Tussen de 5.000 en 15.000 exemplaren zijn er gedrukt van Hokusai‘s beroemde prent uit (1831) die in de volksmond ook wel ‘De Grote Golf‘ genoemd wordt. Ze werden gedrukt in het midden tot het einde van de jaren 1800, met de hand. Daardoor is er geen enkele identiek. Er zijn er ook relatief weinig van bewaard gebleven.

111 zijn er nog gevonden, waarvan The British Museum er drie bezit uit het midden van de achttiende eeuw. In een afdruk uit de Edo-periode (1615-1868) zijn delen van een boot lichtgrijs gedrukt, terwijl ze in de moderne houtblokreproductie wit zijn gelaten. In de versie die uit de Edo-periode dateert bezit een golfkam geen verbindende streep. In de moderne houtsnede is die wel toegevoegd. Een streep is recht in de Edo-periodedruk, terwijl hij in de moderne houtsnede gebogen is. Dit zijn maar enkele zaken om te kunnen achterhalen hoe oud een print is.

(lees steeds verder onder de afbeeldingen)

Cats and hibiscus
Katsushika Hokusai (1760–1849), from Banmotsu ehon daizen zu (Illustrations for The Great Picture Book of Everything). Block-ready drawing, ink on paper, Japan, 1820s–40s. Purchase funded by the Theresia Gerda Buch Bequest, in memory of her parents Rudolph and Julie Buch, with support from Art Fund. © The Trustees of the British Museum

Het was in 2020 dat Timothy Clark, voormalig hoofd van de Japanse afdeling en nu Honorary Research Fellow in The British Museum, het museum voorstelde om Hokusai's 103 tekeningen aan te kopen van The Great Picture Book of Everything. De tentoonstelling die het werk voor het eerst exposeert dient om het begrip van de Japanse cultuur in heden en verleden te vergroten.

De tekeningen werden in de jaren 1820-40 gemaakt voor een op houtblokken gedrukte prentenencyclopedie. In deze tekeningen vindt Hokusai de droge, zakelijke Oost-Aziatische prentenencyclopedie opnieuw uit met humor en een gevoel voor avontuur. Bedoeling was dat de houtblokken tijdens het drukproces vernietigd werden. Maar ze bleven bewaard omdat het boek nooit werd uitgegeven. Dat maakt ze ook zeldzaam.

Hokusai (1760-1849) is bekend van 'De grote golf', andere landschapsprenten, en schilderijen, maar hij was ook een ongeëvenaard illustrator van prentenboeken. Hij leefde tegen het einde van de Edo-periode (1615-1868) waarin buitenlandse reizen verboden waren door de regering. Encyclopedieën zoals The Great Picture Book of Everything lieten het Japanse volk kennis maken met de verre oorden die zij niet konden bezoeken. Hoewel hij Japan nooit heeft verlaten, verkennen Hokusai's tekeningen China, India en de natuurwereld.

De tekeningen voor The Great Picture Book tonen in the British Museum voornamelijk landdieren en vogels, en slechts vier illustraties van planten en mineralen. Verwante tekeningen in het Museum of Fine Arts in Boston tonen planten, vissen en andere natuurlijke onderwerpen, maar welke omvang het project initieel had is niet geweten. Enkele van de natuur- en verhalende onderwerpen in The Great Picture Book komen meerdere malen voor in Hokusai's schilderijen, prenten en geïllustreerde boeken.

‘Fumei Choja and the nine-tailed spirit fox’

Katsushika Hokusai (1760–1849), from Banmotsu ehon daizen zu (Illustrations for The Great Picture Book of Everything). Block-ready drawing, ink on paper, Japan, 1820s–40s. Purchase funded by the Theresia Gerda Buch Bequest, in memory of her parents Rudolph and Julie Buch, with support from Art Fund. © The Trustees of the British Museum

Fumei Choja is de naam die in Japan is gegeven aan de Indiase koning Sutasoma. Hij houdt een boekrol vast, die vermoedelijk wordt gebruikt om de negenstaartige vossengeest op te roepen die uit de wolken tevoorschijn komt. Verhalen over vossengeesten die de gedaante van mooie vrouwen aannamen om onheil te stichten in India, China en Japan waren populair in Japan in Hokusai’s tijd.

In de voorbije eeuwen waren de Japanse kusten en bergen gevuld met inheemse wilde dieren, waaronder grotere dieren als zeeotters, beren, herten en wilde zwijnen. Waterbuffels werden in het zuiden van Japan gedomesticeerd, maar hier vertoont het dier een temperamentvolle onafhankelijkheid. Tijgers en luipaarden bestonden niet in Japan, dus zoals veel kunstenaars verwees Hokusai naar vroegere illustraties om zijn versie van die dieren tot leven te brengen. In Hokusai’s tijd hadden afbeeldingen van mythische beesten vaak een beschermende functie. Sommige wezens zoals de kirin en de baku hebben boeddhistische roots, andere zoals de hakutaku waren afgeleid van Chinese mystieke praktijken. Weer andere waren populaire uitvindingen, zoals de neushoorn met een schildpad als rug, of de zeemeermin. Hokusai laat ze volkomen echt lijken, alsof hij ze met eigen ogen heeft gezien.

De meeste tentoongestelde prenten zijn niet groter dan een A6. Dat maakt dat slechts 1 bezoeker steeds een werk grondig kan bekijken. Hoewel 103 tekeningen veel lijkt, heb je minder dan een uur nodig om deze expo te zien die wat te veel van hetzelfde toont. Ofwel ben je volledig begeesterd door datgene wat je kan zien, en leg je voldoende geduld aan de dag voor het jouw beurt is om de volgende prent te kunnen zien, ofwel ga je op den duur gewoon een aantal vitrines voorbij waardoor je nog sneller door deze tentoonstelling geraakt.

< Bert Hertogs >

Meer info en tickets op britishmuseum.org