Recensie Metamorphoses ★★★

Dat de Metamorphoses van de Romeinse dichter Ovidius niet meteen een toonbeeld zijn van vrouwvriendelijkheid, legt de jongste voorstelling van Manuela Infante en Michael De Cock bloot. Deze klassieker focust namelijk op het mannelijk geweld, dat van de goden die de nimfen verkrachten, hun de mond trachten te snoeren door hun tong eruit te halen (Tiresias doet dat met zijn schoonzus Philomela – de god was getrouwd met haar zus Procne – nadat hij haar verkracht heeft. Visueel wordt er in deze voorstelling met microstatieven in schaduwspel achter het projectiedoek het woord ‘TONGUE’ gevormd), een mislukte poging ondernemen om een nimf te verkrachten (Apollo zit Daphne achterna om dit te doen en die laatste laat zich in een laurierboom veranderen om dat te verhinderen), ontrouw zijn (Jupiter maakt van Io een koe om te vermijden dat zijn vrouw furieus zou reageren als ze daar achter zou komen) maar vooral ook zoals de titel van het werk zegt een metamorfose laat ondergaan. Enkel in een van de laatste teksten die voorbijkomt is het Diana, de godin van de jacht, die er als sterke figuur uitkomt wanneer Aktaion haar begluurt terwijl ze baadt en zij hem verandert in een hert zodat niet zij maar vanaf nu hij opgejaagd zal worden, door zijn eigen honden nog wel.

Metamorphoses toont dus, zeker anno 2021 waarin geweld op vrouwen of het nu fysiek of verbaal is door alfamannetjes nog wel eens durft gerelativeerd te worden, een interessant uitgangspunt. Vanuit de chaos ontstaat namelijk de wereld bij Ovidius. En net in die naweeën van die chaos bevinden we ons met verschillende stemmen (via vervormde autotune of via tekst die voorbij rolt op het scherm) die tegelijkertijd getoond of laten horen wordt.

De mannen lijken te spreken terwijl het een vrouw is die zowel een micro heeft voor de hoge vervormde stem van de vrouw als de lage mannenstem, dan weer is het de man die het woord voert. Het genderthema wordt zo de rode draad van de voorstelling, waarbij Metamorphoses door de rollen steeds om te draaien voor een genderneutrale aanpak kiest. Het gewei van het hert (een verwijzing naar Aktaion) zien we in de microstatieven die zo geplaatst worden rond een celliste, maar even goed ook in het schaduwspel door diezelfde vrouw die met haar handen een vogel (mogelijks een nachtegaal), een hert en een koe toont.

We krijgen ook de twee kanten van het verhaal te horen, vanuit de verteller, de goden. Maar daarna ook vanuit de wereld van de nimfen. Diana en haar nimfen die baden worden begluurd door de mannen, van hun kant laten ze horen dat ze dat gedrag in vraag stellen maar laten gebeuren. Nimfen kennen geen liefde, geen huwelijk en ook de fysieke seksualiteit is hen vreemd, zo herhaalt Metamorphoses enkele keren. Dat tafereel rond het baden levert ook een erg knappe scenografie op. Hier draait de geprojecteerde tekst dan 90 graden zodat die niet van rechts naar links over het scherm rolt, maar van boven naar beneden over de vloer zodat deze waterval aan woorden letterlijk ook een waterval en stroom aan tekst wordt, auditief ondersteund door watergeluiden.

Verder is er ook het verhaal van de kunstenaar Pygmalion die verliefd wordt op zijn eigen creatie, een marmeren beeld, die hij heeft geschapen naar zijn ideaalbeeld van de vrouw. Hij noemt haar Galatea en de godin Venus gaat in op zijn verzoek om haar tot leven te wekken. Het brengt Metamorphoses tot een vergelijking tussen wat een kunstenaar doet en wat een vrouw kan doen. Beiden kunnen scheppen, zij vanuit de buik (via de zwangerschap), hij kan produceren en reproduceren met de handen. ‘Als je het in verlegenheid brengt, kan alles blozen, ook marmer.’ klinkt het, wat later nog eens herhaald wordt in ‘Wanneer je verlegen bent, bloos je.’ ‘Is er altijd iemand op de vlucht voor het ontstaan van de dingen?’ vraagt deze Metamorphoses zich wat naïef af.

‘Ik hou van de eigen naakte stem, uitgekleed in de taal.’ horen we verder onder andere. Een stem hebben of niet, gehoord kunnen worden of niet, ook dat thema komt dus langs. Als Metamorphoses het heeft over de jacht van de god Pan op Syrinx bijvoorbeeld gaat het ook over het ontstaan van zang en muziek. Een kuise nimf die zich door de waternimfen net op tijd kan laten veranderen in waterriet als hij achter haar aanzit. Wanneer hij denkt haar beet te hebben, omarmt hij het riet dat door de wind geluid maakt. Met die rietstengels gaat hij aan de slag en hij blaast erin: ‘Ik zal je een stem geven elke keer ik de nood voel om te praten.’ De eerste panfluit is een feit.

De link naar het nu, en dat vrouwen naast slachtoffer van fysiek geweld ook slachtoffer kunnen zijn van verbaal geweld, legt de voorstelling door ‘Jij domme koe. Wees toch geen kieken. Dikke walvis. Bitch.’ en dies meer te herhalen. De taallijn volgt deze talige voorstelling, er valt immers zeer veel te lezen hoewel het ritme van wat getoond wordt aan de trage kant is, ook in de vraag van de man wat de vrouw ziet als ze in zijn mond kijkt. ‘Tanden, stembanden …’ klinkt het onder andere terwijl hij haar eerder vroeg of en hoe ze dan woorden uit zijn mond kan halen.

Metamorphoses is inhoudelijk en vormelijk ontzettend boeiend maar qua spanningsboog, narratief en geluid soms behoorlijk monotoon (eigen aan autotune dat zowel varieert in toonhoogte en dus flirt tussen spoken word en zang) waardoor het bij momenten trage ritme ook de voorstelling wat doet slepen. Om kort te gaan, al na minder dan 40 minuten keken we voor de eerste keer naar onze klok en er had dus gerust een klein kwartier geschrapt gemogen. Actuele statements als deze komen nu eenmaal soms sterker tot hun recht als ze direct en gebald geformuleerd worden.

< Bert Hertogs >