Recensie Extreme / Malecane ★★★★

4 performers met verschillende roots die een ongefilterde voorstelling brengen over nationalisme en extreem rechts. Dat is wat de Italiaanse Paola Pisciottano (concept en regie) doet met Extreme / Malecane in Théâtre National. Twee mannen en twee vrouwen zien we op het podium, een Belg wiens grootmoeder Spaans is, een Française die al enkele jaren in Vlaanderen woont, iemand uit Salmo en een Griek. Ze stellen zichzelf voor, hun favoriete liedjes. Dat zijn o.a. ‘Another love’ van Tom Odell en ‘7 years’ van Lukas Graham. De Griek houdt van rap maar zien we niet veel later traditioneel dansen op de tonen van de bouzouki. Het contrast kan niet groter zijn. De Griek uit zich als conservatief, want volgens hem moet geconserveerd worden wat er nog is. Het land en de politiek heeft volgens hem alles vernietigd. Of hoe conservatisme en antipolitiek hier hand in hand met elkaar gaan.

Andere voorkeuren die passeren zijn wat hun lievelingssport is, voetbal, basket …  Esther Gouarné geeft zelfs mee dat ze fan is van Anderlecht. Op zich zijn dat allemaal onschuldige zaken, maar dat onschuldige verdwijnt geleidelijk aan zonder dat heel wat – voornamelijk jonge - toeschouwers  het doorhebben. Zo laat Extreme / Malecane behoorlijk wat jongeren (er zijn enkele klassen in de zaal) ‘Schild en vriend’ zeggen. Duidelijk met een Frans accent. Een man die vooraan zit, een Vlaming weigert uit principe. Omdat ie weet wat de historische en actuele connotatie is van die woorden. Maar de Brusselse jongeren in de zaal weten dat blijkbaar helemaal niet en kunnen dan ook totaal niet vatten waarom de actrice daarna met haar drie vingers een pistool vormt en doet alsof ze hen doodschiet.

De voorstelling voorziet elke avond een nagesprek, en dat lijkt ons zeker voor jongeren die onvoldoende historische, maatschappijkritische en/of theatertechnische bagage hebben zeker geen overbodige luxe.

Wat deze Extreme / Malecane ook zo bijzonder maakt is het huidige (extreem) rechtse of nationalistische thema dat zelden aan bod komt in onze zalen. Eigen aan de gesubsidieerde cultuursector in de verschillende taalgebieden van ons land is nu eenmaal dat zij zich eerder links oriënteert in het politieke spectrum en dus niet dat soort thema’s aansnijdt tenzij men vervalt in karikaturen of vooral hét grote verschil wil benadrukken ofwel door het op een wat verkrampte wereldvreemde manier te tonen waarbij wat naïef gedacht wordt dat er nog wat rode zieltjes te winnen zijn of in een poging tot zelfbevestiging door te preken in en voor eigen kerk, of men nu rood is of niet. Het straffe aan de voorstelling is dat die gebaseerd is op video interviews met tieners uit verschillende landen waar het extreemrechtse gedachtengoed aan een opmars bezig is en dat deze 4 performers gewoon letterlijk voor deze voorstelling daarvan een collage maakten.

Heeft Extreme / Malecane als bedoeling om door die standpunten te vertolken via een diverse groep zodat de ironie boven komt drijven, wat even werkt bij Esther Gouarné wanneer die een lofzang over Vlaanderen brengt, dat ze de geschiedenis van onze regie zo rijk vindt, stelt dat ze voor covid animatrice was in het buitenland, maar nu thuis zit en al drie maanden niks van uitkering trekt,  daarbij de tip kreeg dat ze sneller geld zou krijgen van de staat als ze een hoofddoek zou aandoen en naar het OCMW zou stappen …

Haar collega Debora Binci volgt haar daarin en stelt als het personage dat ze neerzet dat ze het met 290 euro per maand moet zien te rooien terwijl vluchtelingen 35 euro per dag krijgen en niks hebben bijgedragen aan de economie, terwijl zij dat wél deed.  Verder brengt Esther ook het klassieke discours naar voor, de geldtransfers van Vlaanderen naar Wallonië (goed voor 7,1 miljard euro die van de Vlaamse belastingbetaler naar het Franstalig landsgedeelte gaat dit jaar n.v.d.r.) eraan toevoegend dat ze voor een Vlaams onafhankelijke staat is. Vaak zegt ze in haar discours dat ze geen racist is (waar je uiteraard kanttekeningen bij kan plaatsen n.v.d.r.). ‘Eigen volk eerst’, klinkt het en ‘wie zich aanpast is ons eigen volk.’, ‘Als je houdt van je land van herkomst, feel free to go back. Dat heeft niets met racisme te maken.’ horen we verder nog terwijl zij de Belg die geen Nederlands kan praten maar al lang hier woont op de korrel neemt. Het meest controversiële moment in de voorstelling is ongetwijfeld wanneer Esther Gouarné een volksdansje inzet op de tonen van het extreemrechtse nummer ‘Dit is Vlaamse grond’ waarna haar collega’s Marios Bellas, Debora Binci en Aymeric Trionfo haar een voor een bijtreden en meedansen

Als het de bedoeling is van Extreme / Malecane om net dat standpunt te counteren door het door deze vier ongefilterd en ongenuanceerd te laten brengen, moeten we meegeven, dat Paola Pisciottano daar de bal mogelijks misslaat. Er zijn immers behoorlijk wat Belgen met niet-Belgische roots die er ook behoorlijk wat extreemrechtse sympathieën op nahouden en voor deze partijen stemmen. In de maatschappij stel je overigens watervalracisme vast, de witte heeft het niet zo voor de bruine, de bruine heeft moeite met de zwarte en de lgbtqi+-gemeenschap, de zwarte richt zich dan weer op de Oost-Europeaan. De bevolkingsgroep die het jongst deel uitmaakt van een land, is meestal de pispaal.

Dit soort rechts discours passeert gewoon, en het lijkt erop dat Extreme / Malecane dat vooral wil brengen zonder bemerkingen of commentaar te leveren. Op de avond dat 30 jaar geleden het dag op dag een Zwarte Zondag werd tijdens de verkiezingen in ons land, en extreemrechts zich op de kaart zette, vraag je je vooral af wat nu precies de bedoeling was van deze voorstelling. Ongefilterd rechts extremistisch gedachtengoed en nationalisme verheerlijken of net bekritiseren? We geraken er niet helemaal uit.

Vooral het shockeffect, in het begin denk je dat de teksten gewoon zeer dicht liggen bij de acteurs en zij vrijuit praten alsof je naar een voordracht aan het kijken bent, is ontzettend sterk. Pas geleidelijk aan, wanneer Esther bijvoorbeeld haar windel afdoet en blijkt dat ze geen blessure aan haar hand heeft, besef je dat ze aan het spelen zijn. Dat hun tekst op het einde van de voorstelling (zelfs letterlijk) gebaseerd blijkt op video interviews met jongeren, met tieners, vormt een eye opener van jewelste.

Een pro-Trump aanhanger verheerlijkt die ex-president van de VS omdat ie geen oorlog is begonnen. Ook dat wordt niet genuanceerd of geduid. De voormalig Amerikaans president viel Syrië in 2017 en 2018 namelijk wel aan als vergelding omdat het regime van president Bashar al-Assad vermoedelijk chemische wapens ingezet had. Verder wentelde hij zijn land in isolationisme en ging ie een handelsoorlog met China aan wat mee verklaart waarom er geen nieuwe buitenlandse oorlogen gevoerd werden onder zijn beleid. Het gebrek aan context dat Extreme / Malecane geeft, laat staan dat het de moeite doet om bepaalde stellingen tegen het licht te houden, maakt de voorstelling die zich luchtig presenteert behoorlijk controversieel.

Terwijl drie van de vier performers zich uitkleden voor een strandscène, de zonnebril opzetten of zich insmeren gaat het tussen de banale bedrijvigheid van dit tafereel door over de Holocaust, zo van ‘oh ja, btw, die heeft niet bestaan.’ (Onder andere in Canada, Frankrijk, België, Polen en Duitsland is het bij wet verboden om de Holocaust te ontkennen n.v.d.r.) Het fake news dat zo verspreid wordt, ogenschijnlijk onschuldig maar vooral zeer doeltreffend op een onbewaakt moment ingelepeld, toont hoe clever indoctrinatie is. Maar ook nu weer is het maar de vraag of en in welke mate veel toeschouwers dit ook zien.

< Bert Hertogs >