Recensie Expo da Vinci ★★★

Nog tot zondag 6 maart 2022 kan je in de Waagnatie in Antwerpen naar de expo da Vinci: kunstenaar, uitvinder, genie. Voor alle duidelijkheid: er is geen enkel écht kunstwerk of ontwerp te zien dat van zijn hand is en uit zijn tijd dateert. Heel eenvoudig omdat vele ontwerpen nooit uitgevoerd zijn en wat zijn kunstwerken betreft het onbetaalbaar zou zijn om dat te verzekeren.

Daarnaast zijn sommige werken zoals ‘Het Laatste Avondmaal’ op pleister aanbracht in Milaan zodat het 1. onmogelijk is omwille van het destijds gekozen schilderoppervlak om dat naar Antwerpen te brengen en/of 2 het in zo’n slechte staat verkeert dat het te risicovol is om het te laten reizen en om verdere beschadiging te voorkomen dat niet aangewezen is of zelfs verboden en/of 3 het oppervlak te broos is (zoals de tekening op papier van de ‘Vitruviusman’, een mannenfiguur overeenkomstig een stelsel van lichaamsverhoudingen zoals Vitruvius die beschreef) om het te laten reizen en/of 4 zoals gezegd dus ook door de hoge (kunsthistorische) waarde van het werk, het niet of nauwelijks verzekerbaar is zoals de ‘Mona Lisa’ bijvoorbeeld waarover het gerucht de ronde gaat dat het schilderij in het Louvre een goede kopie is dat het Louvre aankocht tussen 1911 en 1913 nadat de echte ‘Mona Lisa’ op 21 augustus 1911 gestolen werd door de Italiaanse huisschilder Vincenzo Perugia en twee jaar later in veiligheid werd gebracht toen die het schilderij aan het Uffizi probeerde te verkopen. De echte ‘Mona Lisa’ zou zich sindsdien bevinden in een Zwitserse kluis, veilig voor aanvallen en diefstal.

Gevolg: vandaar dan ook dat we in de expo da Vinci uitsluitend reproducties te zien krijgen die vooral liefhebbers van techniek en mechanica zal kunnen bekoren, eerder dan de dromers die graag hun fantasie gebruiken. De tentoonstelling geeft echter niet altijd of onvoldoende mee wanneer da Vinci uitvinder was dan wel een bestaande uitvinding (zoals de katrol of de katapult) verbeterde.

De expo Leonardo da Vinci: kunstenaar, uitvinder, genie is ingedeeld in 5 thema’s. Na een filmpje en een tijdlijn die je kan bestuderen kom je in een eerste ruimte terecht die zich focust op zaken die met vliegen te maken hebben zoals de luchtschroef, een van Leonardo da Vinci’s beroemdste ontwerpen dat als een voorloper van de helikopter kan beschouwd worden. Dit voertuig vervaardigd uit biezen, linnen en metaaldraad zou door vier man bediend moeten worden die, door een spil rond te draaien zichzelf de lucht in konden krijgen. Het mag duidelijk zijn dat een mechanisme zoals da Vinci het uitwerkte nooit had kunnen opstijgen, maar het idee klopt wel dat met de kracht van de juiste motor de machine daadwerkelijk de lucht in zou kunnen gaan.

De parachute is wellicht een uitvinding van de Chinezen vele jaren voor Christus. In 1483 tekende da Vinci een prototype van een parachute waarin hij demonstreerde hoe ingenieus en futuristisch zijn ideeën waren. Leonardo’s parachute moest worden gemaakt van linnen in de vorm van een piramide, met aan weerszijden 7 meter stof.

In een volgende ruimte wordt ingezoomd op het hydraulische. Ook hier staan we stil bij twee zaken. Al was Leonardo’s basisidee niet nieuw van wat een duikpak nu is, toch liep Leonardo da Vinci met zijn tekening uit 1508 voor op de huidige moderne oplossingen om onder water adem te halen. Leonardo da Vinci ontwierp het duikpak voor onderwatergevechten mocht de Isonzo vallei onder water gezet moeten worden indien de Turken het zouden binnenvallen. Jules Vernes ‘Twintigduizend mijlen onder zee’ uit 1870 toont een lange fascinatie en verbeelding aan voor alles wat zich diep onder water bevindt.

Maar ook over water kunnen lopen, inspireert nog steeds. Denken we maar aan ‘Walk on water’ van Milk Inc. of Thirty Seconds to Mars. Of ‘Lopen op het water’ van Marco Borsato en Sita. Leonardo da Vinci was lang niet de eerste die het element water probeerde te domineren. Hij was gefascineerd door water en bestudeerde manieren om mensen in het water te helpen. Tussen zijn tekeningen kwamen ook enkele enorme ‘ski’s’ tevoorschijn, ontworpen om over water te kunnen lopen.

Daarna belanden we bij de expo da Vinci in de ruimte die zich focust op mechanica. Da Vinci’s Reflector toont een eenvoudige doos met een grote glazen lens aan 1 kant en een kaars binnenin. Zo zou da Vinci "een intense en brede lichtbundel" creëren. Het principe is hetzelfde als bij schijnwerpers. Aangenomen wordt dat het ontwerp bedoeld was voor het theater.

Nog iets dat goed van pas komt in het theater, zijn katrollen. Een studie van da Vinci toont een manier om zware objecten met minimale inspanning te kunnen optillen door middel van een ingewikkeld katrollensysteem. Wat leuk is, net als enkele andere zaken in deze expo, is dat je die kan uitproberen om aan den lijve te ondervinden welk voordeel je ermee doet.

Dat da Vinci buitengewoon geïnteresseerd was in optische studies, toont de spiegelkamer waarin je kan plaatsnemen. Deze is een achthoek met aan elke zijde een spiegel. Het experiment biedt ons de mogelijkheid om iets of iemand vanuit alle hoeken tegelijkertijd te observeren zonder door de ruimte te hoeven lopen. De tekening toont een gaatje waardoor de kijker de mens of het object kan bekijken.

Vervolgens komen we bij enkele van da Vinci’s schilderijen, de expo da Vinci toont allemaal reproducties zoals gezegd. ‘Portret van een Musicus’, een olieverfschilderij op walnotenhout, dateert van rond 1486. Mogelijks is hier Franchino Gaffurio geportretteerd, componist en orkestleider bij de Kathedraal van Milaan en vriend van Leonardo da Vinci. Sommige deskundigen geloven echter dat het een zelfportret van Leonardo is.

Het gebrekkige perspectief van het gezicht, de stijve lichaamshouding, en de drie vingers die slechts te zien zijn komen echter niet overeen met da Vinci’s manier van schilderen en lesgeven. Enkel het gezicht en het haar van de jonge man zijn overigens voltooid. In het verleden werd het werk toegeschreven aan Ambrogio de' Predis of aan Giovanni Antonio Boltraffio. Pas sinds 1672 wordt het werk aan da Vinci gelinkt.

Da Vinci had overigens iets met muziek. Zo maakte hij in 1479 een lier van zilver in de vorm van een paardenhoofd. Om de diplomatieke banden met Ludovico Sforza en Lorenzo de Medici te verbeteren, stuurde hij hun de lier als cadeau dan toe in Milaan.

De muziek die je hoort terwijl je door de expo da Vinci wandelt, de laatste ruimte focust op oorlogsmateriaal (zoals de tank, een mobiele brug, en hoe de stadsmuren konden verdedigd worden), is het eindresultaat van een project van de universiteit van Wenen en die biedt een antwoord op de vraag hoe de muziek van de man zou kunnen klinken hoewel hij die nooit heeft opgeschreven. Da Vinci was dan ook een homo universalis, iemand die op verschillende vlakken begaafd is als kunstenaar. Wat echter minder geweten is, is dat hij ook een musicus was en in 1488 bijvoorbeeld zijn eerste ontwerpen maakte voor een muziekinstrument dat hij nooit heeft weten gerealiseerd worden: de viola organista dat zowel moest kunnen klinken als een strijkinstrument, een houtblaasinstrument als een klavier.

< Bert Hertogs >

Tickets en info: expodavinci.be

Reken een uur tot max. anderhalf uur voor een bezoek.