Het succes van de musical: tijdelijk of permanent?

De musical, een voorstelling met muziek, dans en een verhaallijn. Van waar komt het, welke waarde heeft het nu en wat is de toekomst van de musical? Dat zijn vragen waar een musicalkenner met plezier een antwoord op geeft.

Sinds 2008 is Bert Hertogs (41) hoofdredacteur van concertnews.be, een nichemedium dat schrijft over concerten en podiumkunsten. Bert brengt daarvoor onder andere verslag uit van musicals in binnen- en buitenland. Hij legt uit hoe het musicalgenre ontstond: “Show Boat wordt algemeen gezien als de eerste moderne musical. Hij speelde in Amerika in 1927. Een voorstelling met muziek, dans en een verhaallijn. Het concept van de musical zoals we die nu kennen, zag het levenslicht.”, aldus Bert.

De trend waaide over naar Europa en zo kon het Belgische publiek ook bij ons proeven van dit soort muziektheater. Theater Arena was een van de pioniers in Gent, maar kampte na een tijd met financiële problemen. Uitdagingen om het hoofd boven water te houden die later ook nog heel wat andere organisatoren zouden tegenkomen. Tien jaar later, in 1985 ontstond de musicalafdeling van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen in Antwerpen en die ontvingen subsidies. De musicalafdeling maakte verschillende stukken, zoals The Sound Of Music, My Fair Lady en De man van La Mancha, tot de overheid in 2003 besliste om geen subsidies meer te geven en de afdeling moest sluiten.

Gevolg? De musicalsector in Vlaanderen zag haar fundament onderuit gehaald en kende een moeilijke periode van 2003 tot 2016. De belangrijkste standhouder toen bleef Studio 100 dat de financiële middelen had en bleef scoren met sprookjesmusicals, en ook uitpakte met de musical Daens in 2008.

Na 2016 kregen ook de kleinere musicalproducties terug meer mogelijkheden: “De Federale Regering breidde toen de Tax Shelter uit die al bestond voor de audiovisuele sector en maakte dit ook mogelijk voor podiumproducties. Bedrijven die hierin investeren kunnen genieten van een belastingvrijstelling. Die aanvullende financieringsmogelijkheid was enorm goed voor de podiumsector, zowel de kleintjes als de groten. Maar net zoals bij de vele Vlaamse films die geproduceerd worden, en die soms bedroevende bioscoopcijfers weten voor te leggen omdat er te veel zijn en die soms ook tegelijkertijd gelanceerd worden, is er nu ook sprake van een overaanbod aan podiumvoorstellingen waardoor er wel gecreëerd wordt maar het publiek kennelijk niet zit te wachten op sommige producties.”, vertelt Bert. Het voordeel van het systeem is wel dat het voor gezonde concurrentie zorgt tussen productiehuizen zoals Deep Bridge en Music Hall.  

Maar Studio 100 blijft de dominante speler in heel dit verhaal. Veel musicals tegelijkertijd zorgt dus ook voor een strijd tussen de productiehuizen volgens Bert: “Er is altijd echter maar plaats voor één grote musical in Vlaanderen per seizoen. De rest moet het met minder doen. Het is alles of niets. En het publiek kiest nog altijd volgens zijn goesting.”

Killing your darlings

Ook internationaal gezien is er enorm veel content. “Het is ‘killing your darlings’ in de keuze die cultuurliefhebbers én journalisten moeten maken. Het aanbod is gigantisch. De concurrentie is enorm. Komt daarbij dat naar het theater of een musical gaan, in andere landen zoals het VK wel meer in de cultuur dan in ons land zit”, aldus Bert. Zo heb je ‘long running musicals’ in Londen zoals The Phantom Of The Opera en Les Misérables die er als sinds de jaren ’80 spelen. Al worden deze succesmusicals steeds meer geconfronteerd met de hype van het moment: “Op dit moment heb je bijvoorbeeld echt een overaanbod aan familiemusicals zoals Frozen, The Lion King, Mary Poppins, Wicked en Matilda in Londen. Zo’n rechtstreekse concurrentie kan niet blijven duren en eentje gaat daar zeker onder bezwijken.”

In Nederland gebeurde ook iets opvallends op vlak van musicals. Sinds 2010 speelt er in Katwijk aan Zee een hele grote spektakelmusical, Soldaat van Oranje, geproduceerd door een onafhankelijke speler. Een musical gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de Nederlandse verzetsstrijder Erik Hazelhoff Roelfzema tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Die draait al 11 jaar en is de langstlopende musicalproductie ooit in Nederland. Het concept van de spektakelmusical werkte duidelijk ook in België met 14-18 en 40-45. Studio 100 wilde graag het succes van 40-45 doortrekken naar Nederland, dus ging het bedrijf een samenwerking aan met het Nederlandse productiehuis MediaLane om er een Nederlandse versie van 40-45 te maken. Die voorstellingen zijn in het najaar van 2022 te zien. Ook hier gaat die musical dus rechtstreeks de confrontatie aan met een soortgelijke: “Wie van de twee het haalt, is maar de vraag. Maar ze kunnen niet allebei een succes zijn en blijven”, verklaart Bert die meent dat Soldaat van Oranje betere kaarten in handen heeft omdat die gebaseerd is op waargebeurde feiten. Die musical trekt overigens binnenkort ook de Noordzee over. Londenaars zullen hem kunnen ontdekken als ‘Soldier of Orange’.

The key to success

“Uiteindelijk beslist het publiek of een voorstelling een succes wordt of niet. Als cultuurcritici kunnen we dan wel onze lezers proberen te overtuigen van de kwaliteit van een viersterren- of vijfsterrenproductie, als die uiteindelijk cultureel fastfood willen, is dat helaas zo en kunnen we daar weinig aan veranderen. Zo zijn er bijzonder veel producties die zeer goed zijn, die hun publiek niet vinden, en zeer slechte die als zoete broodjes verkopen. Een belangrijke risicofactor voor een musical is ook of je al dan niet over een eigen zaal beschikt als producent. Zo heeft Studio 100 het pop-uptheater en Music Hall Studio Zuid. Deep Bridge heeft dat niet en moet steeds een zaal huren. Dat kost geld maar is ook moeilijker als je lang wil spelen of door corona op zoek moet gaan naar een nieuwe datum. Je hangt dan namelijk af van de andere zaalhuurders en de mogelijke opties die zij al dan niet al genomen hebben.”

Ook kleine producties hebben nood aan speelplekken en daarvoor zijn er TriArte en het Fakkeltheater in Antwerpen, twee toegankelijke zalen. “Kleinere commerciële producties krijgen zo meer kansen en dat kan ik alleen maar toejuichen”, aldus Bert.

Toekomst

De massamusicals kunnen niet blijven bestaan, die kosten liggen te hoog en de trends veranderen nu eenmaal. Het publiek zal niet enthousiast blijven over spektakelmusicals, over een ‘once-in-a-lifetime-ervaring’. Vernieuwing is nodig om mensen te entertainen, zeker als er veel concurrentie is. “Er zullen dus altijd winnaars of verliezers zijn. Naast het live-aanbod kondigt de nieuwe concurrentie zich nu al aan met streaming. En hoe gaan we straks cultuur beleven in de metaverse? Blijven dan steeds meer mensen thuis om hun avatar een virtueel event te laten meemaken, of blijft de theaterzaal zoals we die nu kennen nog steeds populair? In het beste geval kunnen beide naast elkaar bestaan.”, denkt Bert.

“Hopelijk zien we dan ook meer producties met mensen van kleur of mensen met een beperking. We zien al in Engeland en Amerika dat er blind gecast wordt, nu wij nog”, sluit hij af.

< Rune Carremans >