Recensie Cosi fan tutte ★★★★★

Een volledige oververdiende staande ovatie. Dat kreeg Mozarts Cosi fan tutte in een regie van Anne Teresa De Keersmaeker in Opera Antwerpen tijdens de Vlaamse première van het stuk. Vijf jaar geleden ging haar werk in première in de Opéra national de Paris. Dat leverde toen dermate positieve reacties op dat zelfs de live streaming van deze opera in UGC moeiteloos uitverkocht geraakte (wat een zeldzaamheid is). Om maar te zeggen dat wij bijzonder hoge verwachtingen hadden over deze productie. Verwachtingen die de regisseuse en choreografe moeiteloos inloste.

Al enkele jaren zit de dvd van deze Cosi fan tutte in ons archief. Toegegeven, zeker tijdens de voorbije lockdowns kriebelde het om die open te doen en te bekijken. Maar de regisseur van de Da Ponte-cyclus bij DeSchoneCompanie had ons aangeraden om te wachten en eerst de productie live mee te maken in Antwerpen. Blij dat we dat advies niet in de wind hebben geslagen. Het was het wachten meer dan waard.

Want hoewel de lege en volledig witte scène (voor de gelegenheid werden de muren op het toneel wit geverfd in plaats van zwart, en na deze voorstellingenreeks gaan ze terug zwart geverfd worden) anders doet vermoeden, zit De Keersmaekers minimalistische Cosi fan tutte boordevol lagen. Eerst en vooral werkt het om elke solist een danser te geven die de gevoelswereld van het personage in kwestie versterkt. Vaak is de danser of danseres frivoler dan de wat zakelijkere zingende versie, alsof het gedanste personage, de veruitwendiging van de passie, de gevoelens, de zanger of zangeres een zetje wil geven om zich over te geven aan de liefde (en de ontrouw). Sterk overigens hoor dat de prima zangers en zangeressen mee gaan in de choreografie, al valt bij Anna Pennisi (wellicht ook door die opvallende zwarte mascara die haar ogen accentueert) op dat ze gedurende de ganse voorstelling heel erg bezig is met te kijken naar de dirigent, dan weer naar haar collega Katharina Persicke wanneer ze zich verplaatst.

De verdienste van De Keersmaeker is ongetwijfeld dat ze zich niet louter focust op het Temptation Island avant la lettre-verhaal (Ferrando en Guglielmo, twee officieren zullen vermomd elkaars verloofde Dorabella en Fiordiligi proberen te veroveren) dat in Cosi fan tutte zit. Nee, in de lezing van een van Belgiës belangrijkste choreografen, krijgt deze opera buffa seria-elementen mee.

Ze verheft daarbij het werk door de lijn te trekken van Fiordiligi (Katharina Persicke) die lange tijd twijfelt of ze in zou gaan op de avances van een ander wanneer haar geliefde zogezegd weg is. Zij is het die het langst zich verzet tegen haar driften, haar verlangens en morele bezwaren toont. De Keersmaeker trekt die religieuze/morele lijn door een van de ontrouwe vrouwen een appel te laten eten, wat perfect matcht met het libretto, en tevens de zondeval (Eva die van de verboden vrucht eet in de Tuin van Eden) oproept.

Jan Versweyveld die voor de scenografie en belichting tekende, laat 1 peertje branden. Dat dooft wat naarmate het eerste bedrijf vordert maar wanneer Fiordiligi ‘Per pietà, ben mio, perdona’ zingt in het tweede bedrijf en vergeving vraagt aan haar verloofde voor de gevoelens die ze voor een ander man koestert, licht het lampje feller. Op het einde zullen de vier peertjes branden. De verlichting heeft letterlijk en figuurlijk plaatsgevonden. En de lampen staan voor het moreel besef.

Kostuumontwerpster An D‘Huys gaat voor de klassieke, leesbare kleurcodes. Fiordiligi zet ze in een maagdelijk witte jurk. Dorabella draagt geel, wat aantoont dat ze open staat voor verandering, een nieuw begin, geluk maar daardoor ook wat onbetrouwbaarder is. De mannen geeft ze blauwe dan weer paarse tinten mee wat zakelijkheid uitstraalt. Wanneer Dorabella haar verloofde ontrouw is geweest draagt ze een fluo roze hemd dat ze afdoet en daarna aan haar zus bezorgt wanneer die op haar beurt ontrouw is geweest. Het roze hemd kan daarbij gezien worden als het boetekleed. Vandaar ook dat het zeer interessant was om vast te stellen welke kleur jurk de regisseuse zou dragen bij het buigen na de première van Cosi fan tutte.

Bij de dansers zien we de totale overgave van Fiordiligi (Cynthia Loemij) die in een zeldzaam moment gelift wordt door Julien Monty. Bevrijding is dan ook een van de thema’s in Cosi fan tutte. Te zien in het frivool rondcirkelen van de dansers en danseressen, de manier waarop ze snel af de scène lopen maar ook het bij momenten gewoon heel losjes bewegen alsof men vrij bewegen kan en mag in een choreografie die voor alle duidelijkheid tot in de puntjes verzorgd, doordacht en uitgewerkt is.

Neem nu de beginscène. Daarin zien we de dansers en zangers in een boog naast elkaar staan, een beeld waarmee De Keersmaeker ook afsluit. Wanneer de twee officieren zogezegd opgeroepen worden om naar de oorlog te trekken zie je iedereen in een kromme staan, behalve Edwin Crossley-Mercer als Guglielmo en Reinoud Van Mechelen als Ferrando. Beeld van de groep verlaten is dat. Voor hetzelfde beeld kiest de choreografe bij hun terugkomst. De Keersmaeker spiegelt dus over de ganse voorstelling heen, maar ze spiegelt ook zangers met dansers én ook nog eens daarbinnen de twee zingende zussen, die elkaars tegenpool zijn. Ze laat ze dan soms als elkaars spiegelbeeld bewegen. Ook bij de twee nieuw gecreëerde koppels doet ze dat. Bij het ene zet ze de dansers vooraan, en de zangers achteraan, bij het andere wisselt ze hen van plek.

Refereren naar de zee doet het gezelschap door van links naar rechts te wiegen, naar de wind via de trage spiraalbeweging, en naar de val door die beweging uit te vergroten door ze net als een animatiefilm dat doet onder te verdelen in verschillende statische beelden die naast elkaar gezet worden. Horen we ‘spring’ in het libretto dan springen de dansers ook op. Maar als het geweten van de zangers spreekt, neigen ze om stil te staan. Wie De Keersmaekers werk kent, weet dat ze een voorliefde heeft voor de cirkel als vorm. Het opvallendst van al is het koor wanneer dat voor het eerst opkomt en een rechte, een diagonaal trekt over de scène wanneer de twee mannen gehaald worden.

Ook nu weer maakt Rosas het bijzonder leuk voor toeschouwers die zoals wij al vaak het gezelschap aan het werk zagen. Zo verwijst Bostjan Antoncic heel eventjes maar naar ‘Fase’ in zijn arm-bewegingen. Héérlijk is het om Samantha van Wissen even iets bijzonder hips te zien doen (een trekkende vuistbeweging) in haar dansen. Ook In Cosi fan tutte zit dus het abecedarium van Gilles Deleuze verwerkt. We zijn in een opera, er wordt (zogezegd) een gifdrankje gedronken om de dames overstag te laten gaan, verlangen, (spel)plezier, en ziekte (het even met stijve benen bewegen naar voor) zijn dan ook beelden die we te zien krijgen in de bewegingen en dans. En de grapjes zijn gewoon kostelijk. Het recitatief ‘Stelle! Per carità, signor Alfonso, Non ci fate morir.’ kreeg namelijk door 1 woord vakkundig te wijzigen in het libretto een hilarische update. En die korte ‘lichtfout’ in het eerste bedrijf of de komst van de stagehand op het toneel in het tweede, die alle tijd krijgt om de dansvloer dan wat te drogen, zijn ook heel leuk. Daarbij wordt vooral onderstreept dat het allemaal toneel is wat we te zien krijgen.

Om kort te gaan: oren en ogen heb je te kort bij deze fe-no-me-na-le Cosi fan tutte. Het is zo’n voorstelling die je gerust twee keer kan zien: vanop het balkon om je te kunnen focussen op de lijnvoering van de choreografie, vanop de parterre voor de kleinste details waarin deze opera schittert.

< Bert Hertogs >

Credits:

Muzikale leiding

Trevor Pinnock

Regie en choreografie

Anne Teresa De Keersmaeker

Scenografie en licht

Jan Versweyveld

Kostuumontwerp

An D‘Huys

Dramaturgie

Jan Vandenhouwe

Koorleiding

Michiel Haspeslagh

Cast - Zang

Fiordiligi

Katharina Persicke

Dorabella

Anna Pennisi

Guglielmo

Edwin Crossley-Mercer

Ferrando

Reinoud Van Mechelen

Despina

Hanne Roos

Don Alfonso

Damien Pass

Cast - Dans

Fiordiligi

Cynthia Loemij

Dorabella

Samantha van Wissen

Guglielmo

Michaël Pomero

Ferrando

Julien Monty

Despina

Marie Goudot

Don Alfonso

Bostjan Antoncic

Orkest

Symfonisch Orkest Opera Ballet Vlaanderen

Koor

Koor Opera Ballet Vlaanderen