Recensie De Kleine Prins tussen de mensen ★★1/2

Nog tot 30 juni kan je naar Brussels Expo naar de tentoonstelling De Kleine Prins tussen de mensen. De expo wil twee zaken tegelijkertijd doen, de dromerige, spirituele sfeer oproepen van Antoine de Saint Exupéry’s bekendste boek, het vaakst vertaalde (in 457 talen en dialecten) en gepubliceerde werk uit de Franse literatuur (in het Frans alleen al werden er meer dan 11 miljoen exemplaren van verkocht) met het levensverhaal van de auteur. Helaas zorgt dat voor een wat gespleten beleving, tussen het spirituele van het boek in de eerste en laatste ruimte van de tentoonstelling en de zakelijk, droge klassieke museumbeleving in de rest ervan. Hoewel kinderen onder de zes gratis binnen kunnen, stellen we ons de vraag of de ervaring voor zes-plussers niet te hoog gegrepen is. Wij zouden eerder mikken vanaf elf jaar.

De Franse kunstenaar Arnaud Nazare-Aga ging aan de slag met de prenten uit De Kleine Prins en roept via zijn witte sculpturen zo de magie, de dromen en de poëtische kracht van Antoine de Saint Exupéry’s boek op in een door blacklight verlichte ruimte waardoor de glow in the dark sterren er groen oplichten. In de laatste ruimte zien en horen we een samenvatting via de immersieve video mapping die op enkele levensgrote boeken de gekende figuurtjes projecteert (zoals de vos, de kleine prins en uiteraard de roos) en doen de vertellers via de audiogids ons nog eens alles uit de doeken – door eerder wervend taalgebruik te hanteren weliswaar, wat overigens de constante is in de audiogids - wat voor een visionaire humanist de auteur wel was. Een man die in zijn werk spirituele waarden uitdroeg als liefde, trouw, verbondenheid, vriendschap, solidariteit, verantwoordelijkheid, schoonheid in de wereld: kortom zijn humanistische filosofie die hoop uitstraalt en met het recente conflict tussen Oekraïne en Rusland opnieuw bijzonder actueel en relevant blijkt. Hier komen de wereld van de auteur en de inhoud van zijn werken samen.

Marie de Saint Exupéry (Antoines moeder, in het Nederlands ingesproken door Chris Lomme) vertelt het levensverhaal van haar zoon. Hoe hij met een zeilfiets (een fiets met daaraan een bezemsteel en een doek bevestigd) voor het eerst heel even de lucht in ging als kind door over een schans te rijden. Maar vooral ook hoe hij onder haar aandacht ontsnapte toen ie 12 was en in de nabijgelegen luchthaven van Ambérieu een piloot wist te overtuigen om hem zijn luchtdoop te geven in een Berthaud-Wroblewski-toestel, vervolgens zelf piloot werd en tijdens de Tweede Wereldoorlog om het leven kwam. Warre Borgmans neemt in zijn gekende enthousiaste levendige stijl de rol van de schrijver voor zijn rekening. Diens woorden komen rechtstreeks uit Antoine de Saint Exupéry’s teksten.

Maar de tekst van Marie is fictief, weliswaar wel geïnspireerd op getuigenissen en de brieven die haar zoon haar schreef. Dat vloekt wat met het eerder didactische en zakelijke opzet van het merendeel van de expo vermits je in de audiogids de stem hoort van een moeder die trots is op haar zoon ook al zag ze hem voor lange periodes niet sinds ie zich in 1926 aansloot bij de Aéropostale, als ie op missie was in het buitenland en bleken brieven de enige manier toen om contact met elkaar te houden.  

Nadat ie gewerkt had bij de Aéropostale, waarvoor ie post overvloog naar Casablanca en Dakar, en later naar Zuid-Amerika, werd hij testpiloot voor de luchtvaartmaatschappij Latécoère tot ie in december 1933 door een fout bij het landen met een prototype van de torpedojager Laté 293 bijna verdrinkt. De Saint Exupéry zal vanuit die ervaring enkele zaken uitvinden. In totaal deponeert hij zo’n 12 patenten tussen 1934 en 1940 die vliegtuigen besturen en de veiligheid van de piloten moeten zien te verbeteren.

De auteur gaat werken als journalist omdat hij de inkomsten goed kan gebruiken. Tegelijkertijd moeten kranten zoals Paris-Soir zich zien te verkopen en dat kan enkel maar met kwaliteitsvolle stukken. Vandaar dat ie gevraagd wordt om in april-mei 1935 een reportagereeks over de Sovjet-Unie te maken. Daarbij zoomt hij in op het menselijke aspect door verslag uit te brengen over zijn eerder oppervlakkige ontmoetingen en wat hij er gezien heeft. Zijn journalistiek werk van die tijd zal ie overigens deels recupereren in zijn boek ‘Het rijk der mensen’ dat in 1939 verschijnt. In 1936 maakt hij een reportage over de Spaanse burgeroorlog voor ’L’Intransigeant’ in Barcelona en zal al snel een onderwerp vinden dat hem intrigeert: hoe ziekte en dood heersen over deze stad wars van de ideologie die men volgt.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog, wordt Antoine de Saint Exupéry lid van een verkenningssquadron. Tussen 1941 en 1943 verblijft hij in de VS in Los Angeles en New York. In die laatste stad publiceert hij in 1943 ‘Brief aan een gegijzelde’ en ‘De Kleine Prins’. Wanneer hij zich op 21 juli 1943 opnieuw heeft aangesloten bij zijn squadron in Noord-Afrika en er op oorlogsmissie is, raakt hij op 31 juli 1944 vermist tijdens een verkenningsmissie boven Frankrijk. Het duurt tot 7 september 1998 eer de armband van Antoine de Saint Exupéry opduikt voor de kust van Marseille. Pas in 2000 wordt het wrak gevonden van de P-38, Saint Exupéry’s toestel, voor de kust van Marseille.

Lommes audiogidstekst blijkt niet altijd te matchen met wat je op andere plekken in de tentoonstelling ziet. Zo zijn er videofragmenten waaruit we onthouden dat Antoine de Saint Exupéry volgens zijn leerkrachten een levendig kind was, niet stout, niet braaf, maar ook niet briljant. Het tempert alleszins wat het parfum van de verheerlijking rond deze auteur en het patriottisme ook dat erin echoot.

Uiteindelijk stelt De Kleine Prins tussen de mensen dat Antoine de Saint Exupéry de kleine prins is vermits zijn werken zo blijkt steeds geïnspireerd waren op zijn eigen leven. Zo verwerkte hij in ‘Het rijk der mensen’ (1939) zijn eigen ervaringen van eind 1935 toen zijn vliegtuig tegen een duin in de Libische woestijn botste tijdens een snelheidsrecordpoging tussen Parijs en Saigon en hij samen met zijn monteur drie dagen lang moest ronddwalen voor ze gered konden worden en het feit dat ie drie jaar later tijdens een vlucht van New York naar Vuurland ernstig gewond raakte toen hij neerstortte op de luchthaven van Guatemala City. Ook zijn ervaringen uit de periode dat hij werkte bij de Aéropostale integreert hij onder andere in ‘Postvlucht naar Dakar‘ (1929), ‘Nachtvlucht‘ (1931) en verschillende pagina‘s uit ‘Het rijk der mensen‘ (1939). In oktober 1927 kreeg ie immers de leiding over het vliegveld van Kaap Juby (Marokko), een afgelegen post in een desolaat gebied tussen de zee en de woestijn, waar ie een jaar verbleef . In september 1929 werd hij directeur bij de Aeroposta Argentina en ging dan werken en wonen in Buenos Aires. 

‘Oorlogsvlieger’ uit 1942 is dan weer gebaseerd op zijn ervaring in Arras op 23 mei 1940 toen zijn vliegtuig geraakt werd door luchtafweergeschut maar hij er toch in slaagde de missie te voltooien en terug te keren waardoor hij het Oorlogskruis en een vermelding in het dagorder van het leger ontving.

Maar het zeer wetenschappelijk en droog historische opzet aan de ene kant van De Kleine Prins tussen de mensen matcht volgens ons niet of onvoldoende met de dromerige filosofische wereld die De kleine prins oproept. Een boek dat sinds 2015 tot het publieke domein behoort (vermits het ouder is dan 70 jaar, 2 jaar geleden werd het 75) behalve in Frankrijk waar de auteursrechten nog tot 2045 doorlopen. Het verklaart wellicht mee waarom er wereldwijd terug wat meer aandacht wordt geschonken aan dit tijdloze verhaal.

< Bert Hertogs >