Recensie Edvard Munch Masterpieces from Bergen ★★★★

Nog tot 4 september 2022 kan je in the Courtauld Gallery in Londen naar Edvard Munch Masterpieces from Bergen. Voor het eerst is het vroege werk van deze Noorse kunstschilder te zien in de Britse hoofdstad. Munch (1863-1944) is wereldberoemd om De Schreeuw, een expressionistisch werk waarin hij de psyche, hier van de natuur, laat overdragen via een skeletachtig personage dat met de blik gericht naar de kijker en met open mond de toeschouwer een oncomfortabel gevoel bezorgt. De eerste keer dat hij skeletachtige figuren schilderde die uit het canvas staarden, was in 1892 in Evening on Karl Johan. De spookachtige gezichten en het griezelige avondlicht versterken de onrustige sfeer van het werk. Ziekte, krankzinnigheid en dood maakten deel uit van Munchs leven. Zowel zijn moeder als zus Sophie stierven aan tuberculose. Die laatste was amper 15. Deze gebeurtenissen tekenden de schilder voor het leven.

(lees steeds verder onder de afbeeldingen)

Edvard Munch (1863-1944)
Evening on Karl Johan, 1892
Oil on canvas 84.5 x 121.7 cm
KODE Bergen Art Museum, The Rasmus Meyer Collection

18 schilderijen uit het Noorse KODE art museums in Bergen zijn overgevlogen naar Londen waar ze in twee tentoonstellingsruimtes te zien zijn. De expo toont werk uit Munchs ‘realistische’ periode uit de jaren 1880 die zijn carrière lanceerde, zoals Morning (1884) en Summer Night (1889). Dat laatste is een cruciaal werk dat de verschuiving weerspiegelt van de kunstenaar naar het expressieve en psychologisch geladen werk waar hij beroemd om werd. Vanaf de jaren 1890 trok Munch resoluut de zeer expressieve kaart met opmerkelijke doeken zoals de serie Frieze of Life, die diepgaande thema's van het menselijk bestaan aansneden door middel van viscerale uitbeeldingen van de menselijke psyche. Dat is onder andere te zien in Avond op Karl Johan (1892), Melancholie (1894-96) en Aan het sterfbed (1895).

Munch ging tijdens zijn carrière op zoek naar een manier om emoties en een emotionele toestand uit te drukken. Liefde en verlangen, maar ook angst en dood, zien we hem schilderen. De sterkte van deze tentoonstelling is onmiskenbaar dat ze de toeschouwer toont hoe Munch zich artistiek wist te ontwikkelen van de zeer controversiële, radicale en jonge artiest die hij in 1880 was tot een van de belangrijkste moderne schilders die wereldfaam geniet.

Munch vond inspiratie in het werk van Noorse progressieve artiesten en schrijvers maar ook bij de Franse impressionisten (zoals de schitterende kleuren en de losse penseelstreken die ze hanteerden wat bij hem onder andere te zien is in Morning, een werk uit 1884, toen de schilder 20 was, waarin we wellicht een huisbediende zien met een blote voet en een hemd waarvan de knoopjes niet allemaal dicht zijn) en de post-impressionisten. Parijs bezocht hij rond 1880. Zijn stijl veranderde radicaal toen ie begon te experimenteren met licht zoals in het portret van zijn zus Inger in Inger in sunshine dat hij van haar maakte in Åsgårdstrand waar hij vele zomers zou terugkomen en veel van zijn werken het levenslicht zagen.

Edvard Munch (1863-1944)
Summer Night. Inger on the Beach, 1889
Oil on canvas 126.4 x 161.7 cm
KODE Bergen Art Museum, The Rasmus Meyer Collection

In Summer Night. Inger on the beach uit 1889 zien we de schilder zijn zus in gedachten verzonken portretteren. Aangenomen wordt dat Munch in dit werk zijn artistieke stem vond. De fusie tussen de gemoedstoestand van de vrouw en haar omgeving naast het feit dat Munch essentiële vormen en kleuren wist te distilleren, werden de belangrijkste artistieke kenmerken die de Noorse kunstenaar hanteerde.

Edvard Munch (1863-1944)
Melancholy, 1894 - 96
Oil on canvas 80 x 100.5 cm
KODE Bergen Art Museum, The Rasmus Meyer Collection

Ook in Melancholy uit 1894-1896 is dat het geval waarin hij zijn vriend Jappe Nilssen schildert aan de kust. Deze schrijver zien we melancholisch, piekerend voor zich uitstaren na een liefdesbreuk. Munch suggereert de aanwezigheid van wat mogelijk Nilssens ex is in het wit op de pier. Een vrouw die daar met een andere man staat te praten. Het trieste kleurenpalet en de langgerekte penseelstreken versterken mee het sombere thema.

Edvard Munch (1863-1944)
House in Moonlight, 1893 - 95
Oil on canvas 70.8 x 96.5 cm
KODE Bergen Art Museum, The Rasmus Meyer Collection

Munch maakte zeer expressieve schilderijen die rijk aan kleuren waren maar ook iets onrustigs uitstraalden. De suggestieve en griezelige sfeer van de Noorse zomer wist ie op een briljante manier te vangen in House in moonlight dat hij tussen 1893 en 1895 schilderde. Het werk is wellicht geïnspireerd op Munchs affaire met Millie Thauwol, een getrouwde vrouw. In het schilderij zien we een vrouw gedeeltelijk in het duister staan waardoor hij in combinatie met de lange schaduw van een man op het pad een clandestiene, geheimzinnige sfeer schept.

Edvard Munch (1863-1944)
Self-Portrait in the Clinic, 1909
Oil on canvas 100.7 x 111 cm
KODE Bergen Art Museum, The Rasmus Meyer Collectio

In de herfst van 1908 lijdt Munch aan een zenuwinzinking. 8 maanden wordt hij daarvoor behandeld in Kopenhagen. Hij zal er afkicken van alcohol en tabak en zijn grillige mentale toestand zal gekalmeerd worden. Schilderen helpt hem er weer bovenop. In Self portrait in the clinic uit 1909 lijkt hij penseelstreek na penseelstreek zich stukje voor stukje weer bij elkaar te krijgen. Het werk vormt met zijn felle kleuren en duidelijk omlijnde streken het begin van een nieuw tijdperk voor de kunstenaar omdat dit schilderij beschouwd kan worden als een artistieke én persoonlijke doorbraak.

Edvard Munch (1863-1944)
Children playing in the Street in Åsgårdstrand, 1901 - 1903
Oil on canvas 74.6 x 89.2 cm
KODE Bergen Art Museum, The Rasmus Meyer Collection

De verschillende levensstadia of de psyche van een persoon vatten. Ook dat doet ie in het tweede deel van zijn carrière. In Children playing in the street in Åsgårdstrand dat hij tussen 1901 en 1903 maakte, focust hij op een meisje waardoor haar privégevoelens getoond worden in deze publieke setting. Wat dit beeld zo krachtig maakt is dat het meisje, dat ouder lijkt dan de anderen en minder speels oogt, zich zo afzondert van de jongens. Het meisje in haar puberteit, in de overgang tussen kind zijn en adolescentie zien we dus.

Edvard Munch (1863-1944)
Woman in Three Stages, 1894
Oil on canvas 164.5 x 251 cm
KODE Bergen Art Museum, The Rasmus Meyer Collection

In Four stages of life uit 1902 zien we vier vrouwen op straat staan voor de kindertijd, de jeugd, maturiteit en de ouderdom. Het contrast is daarbij opvallend tussen de frisse onschuld van het kind en de melancholische blik en het uiterlijk dat steeds dichter bij de dood aanschurkt naarmate de vrouwen ouder worden. Eerder had Edvard Munch in Woman in three stages in 1894 het symbolisme al omarmd. We zien drie vrouwen in de schemering aan de kustlijn. De jonge vrouw schildert hij in wit wat haar onschuld en fragiliteit in de verf zet, de seksueel mature vrouw heeft rode haren en wordt verder in het vleselijk roze geschilderd terwijl de oude vrouw een bleke huid heeft en het zwart naar de dood refereert.

< Bert Hertogs >