Recensie Walter Sickert ★★★★

Nog tot 18 september 2022 kan je naar de Tate Britain in Londen en er een tentoonstelling bezoeken met werk uit de zestigjarige carrière van Walter Sickert (1860–1942). Op zijn achtste verhuisde hij van München naar Engeland met zijn familie. Sickert wou zijn carrière starten als acteur maar zou uiteindelijk dan toch in de voetsporen treden van zijn vader door zich in te schrijven aan de Slade School of Fine Art in Londen in 1882. Mede onder invloed van de Franse artiest Edgar Degas, kon Walter Sickert zich profileren als een centraal figuur binnen de Britse artistieke avant garde, die beïnvloed werd door de post-modernisten, zowel als schilder als als criticus. De kunstenaar ontdekte de levens van gewone mensen en plaatsen. En zijn liefde voor het theater uitte hij door het publiek in theaterzalen te vereeuwigen op zijn canvassen.

(lees steeds verder onder de afbeeldingen)

Tate photography, Sonal Bakrania

Dat ie een acteursopleiding genoten had, resoneert onder andere in zijn zelfportretten waarin we in se naar persona’s kijken zoals de artiest, acteur tot zelfs Bijbelse figuren, ofwel verschillende voorstellingen van de identiteit. Al in zijn vroeg werk is te zien dat ie speelt met sterk licht dat een intens dramatisch effect oplevert. Nadien zal ie portretten (zoals Lazarus Breaks his Fast dat uit 1927 dateert) schilderen op basis van foto’s die zijn vrouw Thérèse Lessore maakte. Financieel werd ie niet beter van de portretten van bekende persoonlijkheden die hij schilderde omdat hij niet in opdracht schilderde. De kunstenaar maakte echter ook informele portretten in Londen en Venetië die eerder genreschilderijen lijken dan portretten. De omgeving waarin de generieke persoon, het type zich bevindt, is minstens even belangrijk als het portret zelf om het narratief en de emotionele band tussen de setting en de geportretteerde te onderstrepen.

In Cicely Hey uit 1927 schildert Walter Sickert een schilderes en goede persoonlijke kennis die verschillende keren model heeft gestaan voor Sickert. In 1960 beschreef Hey haar herinneringen aan Sickert bij het maken van het schilderij: “Nou, ik zat niet speciaal voor hem die middag, ik denk dat ik thee met hem dronk... we zaten bij het vuur... de vlammen weerkaatsten op mijn gezicht. Ik zat met mijn rug naar het licht, een raam er achter... Het was het lichteffect dat hem raakte, het had niets te maken met een portret, het was die bijzondere en ongewone belichting.” 

Als assistent van de Amerikaanse artiest James Abobott McNeil Whistler die hem onder zijn vleugels nam, hielp Sickert mee etsplaten te drukken. In eerste instantie werd ie dus beïnvloed door het werk van zijn leermeester. Sickerts eigen etsen lagen dan ook in eerste instantie in lijn met die van Whistler en hij werd ook beïnvloed door zijn kleine olieverfschilderijen van onder andere de façades van winkels uit Dieppe en Londen. Het intense zelfportret dat van 16 december, 1882 dateert, is het vroegst gedocumenteerde werk van Sickert dat te zien is in de tentoonstelling. Het toont de artistieke invloed van zijn vader, Oswald Sickert, die schilder en graveur was. De nauwgezette lineaire techniek van het portret is ook geïnspireerd op het voorbeeld van de Victoriaanse illustratiekunst. Sickert zou deze stijl van pentekenen, in het bijzonder het werk van de illustrator van het tijdschrift Punch, Charles Keene, gedurende zijn hele carrière blijven bewonderen. Een zelfportret uit 1896 toont Sickert in een moeilijk jaar, toen zijn huwelijk op de klippen liep en zijn financiële situatie precair was.

Walter Sickert Self-portrait c.1896. Leeds Art Gallery © Bridgeman images

In The Servant of Abraham uit 1929 presenteert Sickert zichzelf als een krachtige bijbelse figuur. Hoewel de afbeelding relatief klein is, is het hoofd van de kunstenaar meer dan levensgroot. Hij lijkt boven de toeschouwer uit te torenen en roept een krachtige aanwezigheid op. De dramatische kadrering kan worden vergeleken met moderne vormen van beeldvorming zoals fotografie en cinematografie. Sickert stelde zich het werk voor als deel van een grotere muurschildering, en verklaarde: “We kunnen tegenwoordig geen schilderijen op grote schaal hebben, maar we kunnen wel kleine fragmenten van schilderijen op kolossale schaal hebben.”

In Reading in the Cabin uit 1940 zien we een dubbelportret van Sickert en zijn vrouw Thérèse Lessore. Het werd gemaakt op basis van een foto van het echtpaar die in de pers was verschenen. Sickert selecteerde een horizontaal gedeelte van de foto en veranderde compositorische elementen zoals de diepte van de kamer, waardoor een ondiepere ruimte ontstond. Hij beschreef zijn proces van het vertalen van foto naar schilderij als “iets dat vergelijkbaar is met wat een acteur doet met een rol in het theater.” 

In 1885 werd Degas (die onder andere bekend is om zijn werk van ballerina’s in de opéra de Paris) Walter Sickerts mentor. Zo leerde de Brit zijn composities plannen door voorbereidende tekeningen te maken en gedurfdere kleuren te gebruiken op zijn doeken. In Shop Front, The Laundry uit 1885 zien we een bescheiden straatbeeld als onderwerp. Sickert zou de tekening later in een vierkant zetten en als basis gebruiken voor een paneelschildering. Deze nauwgezette voorbereiding van de compositie getuigt van Sickerts groeiende bewondering voor Degas' zorgvuldig geplande methode van werken in etappes. Sickerts nieuwe manier van werken stond in contrast met Whistlers alla prima benadering, waarbij in één keer lagen verf werden aangebracht.

Dat Sickert net als Degas’ werk dat café-concerten toont uit Parijs, de weg insloeg om wat er gebeurt in music halls (zalen waar populair entertainment te zien was in de 19de eeuw en aan het begin van de 20ste eeuw) vast te leggen, hoeft niet te verbazen. Al op jonge leeftijd was ie gebeten door het podium en acteerde hij voor ie kunstenaar werd. De music halls waren ook de plek waar de eerste films geprojecteerd werden, meestal als voorprogramma voor het spektakel begon. Sickert heeft bijvoorbeeld Gallery of the Old Mogul in 1906 gemaakt waarop een van de eerste screenings in het VK te zien is. Aangenomen wordt dat de film die hier wordt vertoond, een van de eerste westerns was die ooit werden vertoond, maar hij is gedeeltelijk aan het zicht onttrokken. Sickert schilderde de scène vanuit het perspectief van het publiek, met mensen die stonden te dringen om de film te zien en hun opwinding uitten om bewegend beeld op het scherm te zien.

Uit hetzelfde jaar dateert Théâtre de Montmartre wellicht, een van een groep Parijse café-concert taferelen, toen Sickert in Parijs was om een tentoonstelling van zijn werk te organiseren. Het schilderij is de enige bekende compositie van het nu gesloten Théâtre de Montmartre. De kunstenaar geeft niet alleen de reactie van het publiek op de voorstelling op het podium weer, maar ook hun onderlinge interacties binnen de formele structuur van de galerie-architectuur.

Walter Sickert The P.S. Wings in the O.P. Mirror c.1888-89. Rouen, Musée des Beaux-Arts

Rond 1888-1889 maakte hij The P.S. Wings in the O.P. Mirror dat voor deze tentoonstelling is overgekomen uit Rouen. De titel van het werk duidt op de Prompt Side (of toneel links) vleugel zoals die te zien is in de spiegel die op de Opposite Prompt (toneel rechts) staat. Het creëert een ongewone scène waarin de uitvoerder en het publiek in verschillende richtingen kijken.

Landschapsschilderijen, daarin was Walter Sickert het meest succesvol. Zijn verkopers wisten in Parijs makkelijk dit soort werken die hij in Dieppe, waar hij tussen 1898 en 1905 woonde, of Venetië, dat ie vanaf 1895 regelmatig bezocht, maakte aan de man te brengen. Ter plekke maakte hij schetsen die hij in zijn studio dan afwerkte. Ook dan was hij met lichtinval bezig zo tonen de voorgevels van twee beroemde gebouwen: de St Mark’s Basiliek in Venetië en de St Jacques-kerk in Dieppe. Het lijkt daarbij dat ie inspiratie vond bij Monet’s serie schilderijen van de kathedraal van Rouen om ook hier dezelfde gevels op verschillende tijdstippen en dus met ander licht te vereeuwigen. Sickert werd in zijn carrière onder andere beïnvloed door het Frans impressionisme, de levendige kleuren van het fauvisme, de dikke contouren en het symbolisme van de Franse postimpressionisten die zich verenigden als Les Nabis voor zijn straatscènes. Deze grotere schilderijen waren helderder en kleurrijker dan zijn aanvankelijke relatief donkere en kleine werken, wat ze commercieel interessanter maakten.

Tate photography, Sonal Bakrania

Sickert hekelde academische naaktportretten omdat hij ze artificieel vond zowel qua vorm als qua setting. De kunstenaar zwoer dus het idealiseren van een naakt persoon af, en koos geïnspireerd door Degas (zoals Après le bain, femme nue couchée dat uit 1885-90 dateert) en Bonnard (Femme assoupie sur un lit uit 1899) om naakten te kaderen binnen het moderne stadsleven. We zien dus vrouwen uit de arbeidersklasse, realistisch weergegeven wat een belangrijke innovatie was voor de Britse schilderkunst en Sickert zal zo op zijn beurt Britse schilders als Francis Bacon en Lucian Freud (zoals in diens Naked Portrait uit 1972-3) inspireren. De Britse pers zag dat Sickert in zijn portretten armoede en prostitutie suggereerde.   

In 1907 werd Emily Dimmock in Camden vermoord. Walter Sickert liet zich hierdoor inspireren en maakte the Camden Town Murder serie. Nu bon, eigenlijk speelde hij deels ook vals door bestaande werken te hernoemen of te herwerken zodat hij zijn voordeel kon halen uit de interesse en de controverse die ontstaan was door deze moord die veel persaandacht kreeg.

Walter Sickert Ennui c.1914. Tate

Rond 1914 schilderde Walter Sickert Ennui wat zo veel betekent als verveling. Door hun gebrek aan communicatie suggereert de kunstenaar dat er een gespannen relatie is tussen de figuren. Hoewel ze dicht bij elkaar staan, kijken ze in tegengestelde richting en staren ze in de ruimte. Ze lijken bijna gevangen in hun omgeving. De modellen, die in zijn studio op Hampstead Road staan, zijn Marie Hayes en Hubby. Het meubilair versterkt het thema, met name de stolp met opgezette vogels, die een verstikkende omgeving suggereert. Hoewel Sickerts titels een interpretatie suggereren, is er door het hergebruik van settings en composities geen gevoel van morele of narratieve zekerheid in het werk.

Belgische links in het werk van Walter Sickert zijn onder andere te vinden in Jeanne. The Cigarette uit 1906. Daarin zien we de Belgische zussen Jeanne en Hélène Daurmont die in Londen woonden en gedurende de lente van 1906 regelmatig model stonden voor Sickert. Jeanne. The Cigarette is een voorbeeld van Sickerts informele portretten, een moment van introspectie, en, ongewoon, een rokende vrouw. De geportretteerde herinnerde zich Sickerts vriendelijkheid toen hij haar voorstelde een sigaret te roken als ze moe was van het modellenwerk. Sickert maakte het schilderij op basis van een snelle schets en legde deze pauze in het formele zitten vast.

Rond 1912 maakte Walter Sickert The Prussians in Belgium. Een criticus in de Daily Telegraph merkte in 1915 op: ‘Met zijn gebruikelijke behendigheid presenteert de heer Walter Sickert in een smerig interieur een halfnaakt, vermoeid ogend meisje dat op een bed zit, en met haar een kaalhoofdige oudere Duitser van min of meer Bismarckiaans type, die op zijn gemak zit terwijl hij een sigaret rookt. Aan deze verrukkelijke liefdesidylle geeft hij de titel “The Prussians in Belgium!”’

The Soldiers of King Albert the Ready uit 1914 werd gemaakt voor het Belgische Hulpfonds, geïnspireerd door de Belgische heldenmoed bij het trotseren van de Duitse invallers in Luik. Het schilderij stelt een onderwerp voor dat door de kunstenaar werd samengesteld, eerder dan een specifiek voorval. Sickert nam een jonge soldaat in dienst om in een aantal posities te poseren, kocht rekwisieten (zoals wagenwielen) en vroeg om uniformen van gehospitaliseerde Belgische soldaten te lenen om een overtuigende compositie te creëren. Het werk is ook technisch belangrijk omdat het Sickerts eerste tweekleurige camaieu onderschildering is om de compositie en de tonale contrasten vast te leggen alvorens kleur toe te voegen. The Integrity of Belgium dateert uit hetzelfde jaar. Sickert maakte slechts een paar oorlogsschilderijen. Hij was te oud om tijdens de Eerste Wereldoorlog in Groot-Brittannië als officieel oorlogskunstenaar te worden aangesteld, maar hij wilde toch militaire onderwerpen schilderen om de oorlogsinspanning te ondersteunen. The Integrity of Belgium toont een Belgische infanterist die een slagveld verkent tijdens de Duitse invasie van België in 1914. Het werd tentoongesteld op de Royal Academy War Relief Exhibition in januari 1915.

< Bert Hertogs >