Recensie Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny ★★

Een aarzelend applaus ontving Ivo van Hove op de Antwerpse première van Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny, een opera van Kurt Weill op tekst van Bertolt Brecht die voor het eerst te zien was in 1930. In 2019 zag deze productie het levenslicht op het Festival d’Aix-en- Provence. Hierna zal deze versie nog te zien zijn in Luxemburg, Amsterdam en New York.  Wij adviseren om hier niet naartoe te gaan en wel om volgende redenen:

1.       Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny kan niet overal de zichtlijnen garanderen

Basisfout in het theater, totaal onvergeeflijk en een blijk van gebrek aan respect ten opzichte van het publiek iets wat wij altijd zwaar doorrekenen in onze recensies, ook bij deze. Wij moesten bijna op de schoot kruipen van onze rechterbuur om te zien hoe die anale seksscène voor de green key nu precies tot stand kwam om zo inzicht te krijgen in de parallelle wereld, een van vervreemding ook die gecreëerd wordt. Onze Italiaanse collega die links naast ons zat heeft daar he-le-maal het raden naar. Nochtans is dat een belangrijk gegeven in deze scenografie die de fake wereld van deze utopische stad waar enkel plezier mag gemaakt worden en niet gewerkt hoeft, projecteert naar de al even artificiële wereld van een filmset.

2.       Er wordt te weinig naar het publiek gespeeld

Als toeschouwer voel je je niet of nauwelijks betrokken bij deze Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. Dat komt omdat de solisten en koorleden vooral naar de camera toe spelen als die draait waardoor het publiek heel vaak naar het verfilmde resultaat staat te kijken. Dat creëert afstand. Ook de link naar het epische theater van Brecht, door tussentitels te projecteren, saucissonneert het werk, onderstreept dat die uit een aaneenrijging van scènes bestaat, en dat fnuikt de spanningsboog. Wanneer naar het einde toe van de voorstelling er oranje verf naar het projectiescherm gegooid wordt, zijn die tussentitels overigens niet of onvoldoende leesbaar …

Sta nooit met je rug naar het publiek, is een basisregel bij het theater. Dat gebeurt wél bijvoorbeeld door enkele crewleden en de cameraman bij de eetscène voor de green key waarbij uiteindelijk een personage zich doodvreet. Ook hier weer kunnen sommigen toeschouwers niet alles zien van wat er voor de green key gebeurt om dat te toetsen met wat er te zien is op het grote scherm.

3.       Er zitten continuïteitsfouten en tegenstrijdigheden in Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

Het verhaal speelt zich af in de jaren ’20. Toch zien we moderne camera’s op de bühne van Opera Antwerpen, alsook een ledscherm. Je zou dan kunnen zeggen dat er in 2022 een film opgenomen wordt in de stijl van de jaren ’20 maar dat maakt het geheel totaal ongeloofwaardig. Van Hove liet optekenen dat kunst voor hem niet politiek correct hoeft te zijn, toch kiest ie net voor een politiek correcte anale seksscène door de mannen voor een groene bips hun ding te laten doen, bij het mengen van het green key beeld met een vooraf opgenomen beeld lijkt het alsof de mannen seks hebben, al moet gezegd dat er iets qua perspectief niet klopt. We missen ranzigheid, de bevolking ziet er ook te hard als Jan modaal uit. Het uitgangspunt van Mahagonny is dat er niet gewerkt wordt in deze utopische stad. Door de stad gelijk te stellen aan een filmset, gaat van Hove in tegen het libretto. We zien immers de acteurs (o.a. voor green keys) wel degelijk werken en in een partytentje tot rust komen ...

4.       In Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny rijdt de scenografie zich vast

De context van de filmset wordt verlaten naar het einde toe wanneer de anarchie die in de stad is losgebroken een slachtoffer oplevert, Jim Mahoney (de Italiaans-Amerikaanse tenor Leonardo Capalbo). Dan kiest van Hove plots om voor een klassieke weliswaar in scène gezette massascenografie te gaan, en wordt er wél naar het publiek gespeeld. Maar, vermits al het voorgaande te clean, te afgemeten, te geënsceneerd gebracht wordt (ook de 4 op elkaar volgende eet, seks, vecht, en drink-scènes), komt die anarchie er ineens uit het niets zo lijkt het wel hoewel het libretto die al eerder aankondigt en er in het begin van de voorstelling al Mahagonny in oranje graffiti wordt aangebracht op de zwarte speelvloer. Hoewel de opera een rauwe in your face-voorstelling hoort te zijn, komt van Hoves lezing veel te braaf, ja zelf te preuts en proper over. Hij lijkt ook te vergeten dat deze voorstelling opera én anti-opera in 1 dient te zijn.

5.       Er wordt te groot geprojecteerd

Neen, dan hebben we het niet over het projectiescherm maar wel hoe de solisten op het podium acteren (op enkele uitzonderingen na, zie verder). Hun mimiek is te groots, hun volume qua zang ook. Als je op de eerste rijen zit van de parterre voelt het geheel dan ook vooral grotesk, te pathetisch en ongeloofwaardig aan. Dat is nefast voor de beleving van deze nochtans maatschappijkritische tekst die het kapitalisme in zijn hemd zet en aantoont dat welvaart en welzijn twee verschillende zaken zijn die niet op een hoopje gegooid mogen worden.

6.       Ivo van Hove en Jan Versweyveld worden voorspelbaar

Wie al veel werk zag van deze twee partners, weet dat het een multimediale voorstelling kan verwachten. Van Hove refereert ook te veel naar eerder werk. Romeinse Tragedies (met dat verschil dat daar géén vierde wand te bespeuren was vermits je mee op de scène kon als toeschouwer), Les Damnés, All about Eve … Veel van wat we te zien kregen tijdens Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny, hebben ze al eens gedaan. En een green key in het theater? Dat zagen we Dimitri Leue in hetpaleis al doen tijdens het destijds magistrale Het kleine sterven uit - jawel - 1999! Niks nieuws onder de zon dus. Dat geldt ook voor het Droste effect dat de cameraman overigens genereert door mensen voor het projectiescherm live te filmen zodat we ze verschillende keren achter elkaar in een boog te zien krijgen.

7.       Tineke Van Ingelgem weet geen volume meer te maken naar het einde van Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

Bijna onverstaanbaar, zo zacht zong de Belgische sopraan naar het einde toe van deze opera. In die mate dat het verschil in volume met haar collega’s op de bühne veel te hard opviel. Van Ingelgem herneemt nochtans de rol van Jenny nadat ze ‘m eerder speelde in de veel sterkere, en ranzigere versie van de Spaanse regisseur Calixto Bieito die 11 jaar geleden ook in Opera Antwerpen te zien was.

8.       De voorstelling kon gebalder

Veel krachtiger zou Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny kunnen eindigen wanneer de menigte rond Jim staat en zich op hem stort. Black out. Einde. Dat zou een veel sterker, krachtiger en dramaturgisch interessanter einde zijn dan wat we nu voorgeschoteld kregen. Er volgt namelijk nog een scène die wat ons betreft geschrapt kon worden.

2 redenen waarom u eventueel toch kan overwegen om naar deze voorstelling te gaan:

1.       Koor en orkest van Opera Ballet Vlaanderen zetten wederom een glansprestatie neer

Jazzy en tegelijkertijd ook refererend naar het sentimentele lied, de music hall, klinkt de muziek in Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. Dat Opera Vlaanderen die veelheid aankan, bewees het al 11 jaar geleden en dat weet het huis opnieuw te bevestigen onder leiding van de Argentijnse dirigent Alejo Pérez. Buffetpiano (op scène door Eline Brys), Hawaïgitaar (op scène door Kobe Van Cauwenberghe), saxen (Filip Demeyer, Raf Minten, Jitse Coopman), bandoneon (op scène door Eddy Flecijn) en klein klokkenspel zijn dan ook instrumenten die we niet elke dag prominent te horen krijgen tijdens een operavoorstelling.

2.       Last but not least: Die Mädchen

Dé beste spelscène zit helemaal vooraan in deze Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. Dan zien we de zes Mädchen zich klaarmaken voor de spiegel, een verwijzing naar backstages is dat, en de camera verleiden. Een handjob kost 40 dollar, een blowjob 80 en het hele pakket 100 lezen we op een van de spiegels met rode lippenstift aangebracht. Een van de vrouwen tekent dan weer een hartje op haar spiegel. Een haarborstel zien we tussen twee borsten glijden. Een andere zangeres brengt het topje van haar tong uiterst verleidelijk naar haar bovenlip, terwijl haar collega een blowjob simuleert door haar tongpunt in en uit de binnenkant van haar kaak te brengen zodat die boller wordt, terug normaal enzovoort. We hebben altijd al een zwak gehad voor die Mädchen, maar deze keer toch vooral voor de Italiaanse sopraan Elisa Soster, lid van het Jong Ensemble van Opera Ballet Vlaanderen, die net als vorig jaar (tijdens Werther) wat ons betreft bevestigt dat ze over een gigantisch potentieel beschikt, de Estse mezzosopraan Kadi Jürgens en de Turkse sopraan Ecem Topcu. Die laatste is lid van de International Opera Academy Gent, Jürgens is alumni. Van deze jonge talenten (in wording) zouden we in de toekomst graag veel meer zien.

< Bert Hertogs >