Recensie Schoppenvrouw ★★1/2

In 1999, het allereerste jaar dat ik naar de opera ging, zag ik Schoppenvrouw van Tsjaikovski in de Vlaamse Opera. Het feit dat ik me er niet al te veel van herinner behalve dan dat de muziek best de moeite is, is veelzeggend. Met hetzelfde gevoel verliet ik ook de Munt. Scenisch en dramaturgisch was ik niet helemaal overtuigd (gokken op een zwarte vleugel? Een pianist die op het einde van de opera op scène aanwijzingen krijgt, het statische koor en bij uitbreiding spel van de solisten …). Maar vooral een geforceerd anti-oorlogsstandpunt integreren in een scène waarin we via de radio ‘Vijanden van Rusland, vlucht of geef je over. We strijden om ons vaderland’ horen wanneer de vrouwen de handen op hun oren leggen: da’s een continuïteitsfout met de tekst die volgt ‘Flink zo jongens, hou vol.’ Regisseur David Marton zien we dus een anti-oorlogstatement maken dat niet strookt met de tekst. Zijn beste vondst was ongetwijfeld de integratie van dans in deze opera. Hier door de gravin (de mezzosopraan Anne Sofie Von Otter in een overtuigend roldebuut) in een slow motion danssequens te laten sterven voor de voeten van Hermann (de tenor Dmitry Golovnin). Maar ook door haar en later haar kleindochter Lisa (de sopraan Anna Nechaeva) op te laten nemen in het dodenrijk door rond die personages een dodendans te laten uitvoeren.

Het heeft iets cynisch dat deze Schoppenvrouw er kwam met de steun van de Nationale Loterij. Het zeer beperkte narratief kan namelijk samengevat worden als een man die zich niet rijk genoeg voelt om een goede partij te zijn voor de liefde van zijn leven, Lisa. Hij wil dan ook koste wat het kost de drie kaarten kennen die de gravin uit de armoede wist te helpen. Wanneer hij met een pistool haar bedreigt, sterft ze. Zo komt ie de kaarten niet te weten. Het is pas later wanneer hij hallucineert (hier wanneer zij hem via een openbare telefoon opbelt) dat Hermann de felbeerde combinatie te weten komt: een drie, een zeven en een aas. Hij zet 40.000 in bij het eerste spel en wint. Daarna verdubbelt hij de inzet en wint hij weer. Maar de aas blijkt het niet te zijn die getrokken wordt in het derde spel, wel een schoppenvrouw, een verwijzing naar het truitje van de gravin (hoewel die schoppen daar niet zo goed gelukt in lijken). Net daarvoor heeft Lisa zelfmoord gepleegd omdat de man waarvan ze dacht dat ie van haar hield voornamelijk focust op geld en haar wegduwt. Het hoofdpersonage gokt dus en verliest op het einde alles waarna ie ook zelfmoord pleegt. Daar zit dus het cynisme in dat de Nationale Loterij hier de sponsor van is.

Drie uur en half inclusief pauze duurt Schoppenvrouw. Dat kan gebalder volgens mij door links en rechts wat overbodigs te schrappen. Probleem met deze opera is dat hij vis noch vlees is. Het is een lineair verhaal maar er zitten ook state of mind-elementen in, maar beide vind ik onvoldoende uitgewerkt. Wanneer Schoppenvrouw de kaart van de state of mind trekt, is ze het interessantst van al zowel qua muziek als op scenisch vlak. Al vroeg in deze opera wordt het lot dat het hoofdpersonage beschoren is, aangekondigd. Zo zingt het koor dat het vast nog lang zal duren eer ze nog zo’n heerlijke zomerdag gaan krijgen, horen we niet veel later Hermann: ‘je vergeet dat na een mooie dag gewoonlijk onweer volgt’ en horen we hem ook ‘Ze zal de mijne zijn of ik sterf’ zingen.

Tsjaikovski’s partituur is het strafst van al wanneer die het orkest (hier onder leiding van Nathalie Stutzmann in een degelijk Muntdebuut) een golvende beweging laat spelen om zo de wervelwind, de storm, het aankomende onheil te laten aankondigen. Maar vooral in het vierde tafereel van het tweede bedrijf blijkt ie een prima spanning op te bouwen met de strijkers die in het begin van dat tafereel de suspense opdrijven. Aan grootse momenten geen gebrek overigens, wanneer de liefde op het einde van het eerste bedrijf met ‘Ik hou van jou’ tussen het koppel wordt geuit, mag het orkest voluit gaan. Die bombast in combinatie met het wat koele, ja zelfs overwegend afstandelijke spel op de scène maken echter dat Schoppenvrouw nooit onder de huid kruipt.

Regiematig vind ik het vreemd dat de pauze er komt na het derde tafereel van het tweede bedrijf. Logischer zou zijn dat die er na het ganse tweede bedrijf (het vierde tafereel dus) komt wanneer de gravin dood is. Dat is nu eenmaal een belangrijk plotpunt dat er weliswaar rijkelijk laat in het verhaal komt maar ook maar iets meer dan een kwartier na het derde tafereel al te zien is. Dat kwartiertje extra zou ik heus nog wel kunnen uitzitten hebben tot de pauze.

De regisseur kiest om in het vierde tafereel terug de nette functionele trappenomgeving te tonen (sommige toeschouwers zien daar een metro in, je kan er even goed ook een sociaal woonblok in zien, of een schouwburg zoals de Stadsschouwburg in Antwerpen of the National Theatre in Londen) terwijl ie in het eerste tafereel letterlijk en figuurlijk de achterzijde ervan toont, namelijk een van puur verval. Dat is raar. Ik hoopte immers dat het decor mee de mindset (in verval) van Hermann - ‘hij lijkt wel buiten zinnen’ - zou gaan weerspiegelen, maar dat gebeurt hier dus om onverklaarbare reden niet. Dé troef van Schoppenvrouw is dat die een nihilistisch wereldbeeld tracht te counteren, dat het leven niets meer is dan een spel. Er staat meer op het spel dan dat blijkt …

< Bert Hertogs >