Recensie Joan Miró ★★★

Nog tot 8 januari 2023 kan je in het BAM in Bergen naar een tentoonstelling met werk van Joan Miró (1893-1983). Opvallend veel Nederlandstaligen hoorden we het Waalse museum voor moderne kunst bezoeken tijdens het openingsweekend van deze expo. Wellicht heeft dat te maken met het feit dat die tijdens het openingsweekend gratis te bezoeken is – eat that KMSKA! – en daarnaast ook nog eens op zondagen 6 november en 4 december. Het is voor het eerst dat er een monografie bij ons te zien is met het werk van deze Catalaanse schilder, beeldhouwer, graficus en keramist. De laatste keer dat zijn werk te zien was in een museum in ons land dateert immers alweer van 1956 in Brussel.

(lees steeds verder onder de afbeeldingen)

Joan Miró (Barcelona 1893 – Palma di Mallorca 1983)
Mont-Roig, le Pont, 1917
Huile sur toile
46,1 x 57,7 cm
David and Ezra Nahmad Collection
© Courtesy of the David and Ezra Nahmad Collection
© Successio Miró / SABAM Belgium 2022

De Britse curator en historica Dr. Victoria Noel-Johnson focust in Joan Miró De essentie van voorbije en aanwezige dingen op de verschillende periodes die hij gekend heeft zoals zijn beginperiode waarin hij op een traditionele manier gevormd werd wat zich toont in zijn eerste landschapsschilderij uit 1908 en een vakkundig getekend boomblad uit 1910, twee werken die te zien zijn in deze expo. Van 1907 tot 1910 volgde Joan Miró kunstonderwijs in de Hogere School voor Kunst, Industrie en Schone Kunsten (La Llotja). Daar hebben twee leraars hem sterk beïnvloed: Modest Urgell, een romantische landschapsschilder wiens bijzondere belangstelling voor lege ruimtes en nachtelijke landschappen nog lang op Miró zouden doorwerken, en Josep Pascó, een leraar decoratieve kunst die Miró liet kennismaken met populaire kunst en Miró aanmoedigde om zijn voorliefde voor kleur te ontwikkelen.

Vervolgens belanden we bij het Catalaans fauvisme (rond 1914-1917) waarin hij de structurele principes van het kubisme en de rijkdom aan kleur van het fauvisme samenbrengt. We zien tevens hoe Miró zich liet inspireren door boeken en ansichtkaarten. Ook Picasso, Dalí en de Chirico hielden kunstpublicaties, reproducties en objecten bij waar ze naar verwezen in hun eigen kunst.

De Oude Meesters inspireerden Dalí, Picasso en de Chirico, maar ook Miró. Het best van al is dat te zien in La Fornarina (naar Rafaël) uit 1929. Al in 1923 is deze invloed van de Oude Meesters te zien in de werken Geploegde Aarde (1923-1924) en Het carnaval van de Harlekijn (1924 1925). In die werken verwijst de Catalaanse kunstenaar via het denkbeeldige bestiarium, het alziend oog en het bijzondere gebruik van de ruimte onbewust naar zowel de Tuin der Lusten van de 15^de eeuwse kunstenaar Hieronymus Bosch als naar de werken van Peter Bruegel de Oude. Hier en daar horen we in een interactieve zaal commentaar van een bezoeker dat het wel vergezocht overkomt.

We zijn aan het begin van 1918 wanneer in de Galerie Dalmau in Barcelona Miró's eerste solotentoonstelling plaatsvindt. Daarna begint hij afstand te nemen van het fauvisme en kubisme. Hij voelt zich steeds meer aangetrokken tot de ideeën van het primitivisme en de Japanse kunst.

Joan Miró (Barcelona 1893 – Palma di Mallorca 1983)
Les oiseaux de proie foncent sur nos ombres, 1970
Huile sur peau de vache
250 x 200 cm
Collection Isabelle Maeght, Paris
© Successio Miró / SABAM Belgium 2022
© Maeght, 2022

Vanwege hun collectieve anonimiteit en universele expressies vormde het primitivisme zoals de grotschilderingen van Altamira een bron van inspiratie voor de werken die hij tussen 1920 en 1930 maakte zoals in ‘Le vol d'un oiseau sur la plaine II’ uit 1939. ‘Les oiseaux de proie foncent sur nos ombres’ maakt ie in 1970 zelfs op een koeienhuid.

Toen hij 73 was, in 1966 en 3 jaar later in 1969, reisde Miró naar Japan waar hij geïnteresseerd raakte in de Oosterse kunst en kalligrafie en dan met name het werk van Hokusai. Diens ‘De Grote Golf van Kanagawa’ inspireerde hem om met stylo enkele ongedateerde werkjes te maken op papier: ‘Paysage I’, ‘Paysage II’ en ‘Paysage III’.

In 1973 bereikte Miró’s kunst een van zijn meest acute en directe uitdrukkingsvormen met zijn serie Verbrande Doeken: een soort van protest uitgelokt door de politieke gebeurtenissen in Spanje. Met hun acrylverf op verbrand en verscheurd canvas zijn ze als een doorgeefluik van de woede en het geweld die werden uitgeoefend bij hun creatie. Deze ‘aanval’ op de schilderkunst kan worden geïnterpreteerd als het verwerpen van de reductie van kunst tot elitecultuur en economisch handelswaar. Het verscheurde schilderij ‘Zonder titel (Peinture)’ uit 1973 en verbrande schilderij ‘Personnages dans un paysage’ van 5 maart 1976 die tentoongesteld zijn in het BAM tonen eens te meer het vernieuwende van Miró's pogingen om de schilderkunst te overstijgen.

Joan Miró (Barcelona 1893 – Palma di Mallorca 1983)
Portrait d'une danseuse espagnole, 1921
Huile sur toile
66 x 56 cm
Musée national Picasso-Paris. Donation Picasso, 1978
Collection personnelle de Pablo Picasso
Photo (C) RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris) / Mathieu Rabeau
© Successio Miró / SABAM Belgium 2022

Drie tekeningen ‘Dessin de la Grande Chaumière’ maakte hij in 1937 in Parijs tijdens de lessen modeltekenen. Ze zweven ergens tussen fantasie en werkelijkheid. Maar vooral: het thema vruchtbaarheid en vrouwen, twee onderwerpen die in zijn ganse loopbaan terug te vinden zijn, komen hier ook tot uiting. In de eerste zaal toont deze Joan Miró expo al aan de hand van 4 vrouwenportretten (waaronder ‘Portrait d'une danseuse espagnole’ uit 1921 dat tijdelijk overgekomen is voor deze tentoonstelling uit het Musée national Picasso-Paris en ‘Femme espagnole’ uit 1974 dat uit het Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia van Madrid komt) hoe zijn stijl over de jaren heen geëvolueerd is.

Joan Miró (Barcelona 1893 – Palma di Mallorca 1983)
Trois femmes, 1960
Fusain, acrylique et lavis sur papier
51 x 66 cm
Fundació Joan Miró, Barcelona
©Fundació Joan Miró, Barcelona
© Successio Miró / SABAM Belgium 2022

Door dit onderwerp aan te snijden, liet ie zien hoe vrouwen een sleutelrol vervulden in de Spaanse samenleving. De vrouw komt dus nadrukkelijk naar voor in zijn werken. Een aantal voorbeelden: ‘Femme dans la nuit’ uit 1963 en 1973 en ‘Trois femmes’ uit 1960 terwijl ook de vrouw in zijn sculpturaal werk te zien is, zoals in het vrouwentorso uit 1967 dat overkomt van het Fondation Marguerite et Aimé Maeght in Saint-Paul de Vence en het werk ‘Maternité’ uit 1981 dat uit het Galerie Lelong & Co in Parijs is gekomen.

Joan Miró (Barcelona 1893 – Palma di Mallorca 1983)
Femmes, 1965
Gouache et aquarelle sur fond de bois gravés sur papier
56,5 x 45,1 cm
Courtesy Galerie Lelong & Co
© Successio Miró / SABAM Belgium 2022

Het is dus kortom geen toeval dat het werk ‘Femmes’ uit 1965 dan ook het campagnebeeld vormt van deze tentoonstelling: Joan Miró De essentie van voorbije en aanwezige dingen.

< Bert Hertogs >

Joan Miró De essentie van voorbije en aanwezige dingen nog tot 8 januari 2023 in het BAM in Bergen. Reken 1 uur tot 75 minuten voor een bezoek.
Tickets en info: visitmons.nl