Recensie Vijand van het volk ★★★★1/2

140 jaar oud is Vijand van het volk (1882) van de Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen. En nog steeds is deze wrange komedie bijzonder relevant en zelfs voor ons – als we alleen al kijken naar hoe ons jaar er uit zag – bijzonder herkenbaar. Olympique Dramatique brengt verschillende acteurs samen over de generaties heen. Dat op zich levert naast de ijzersterke bewerking door Tom Dewispelaere, Joeri Happel en Lucie Plasschaert een uitermate boeiende voorstelling op. Één waar castleden die zweren bij freewheelen als een jazzmuzikant en zij die liever hun klassieke geschooldheid tonen door voornamelijk te volgen (weliswaar met wat eigen inbreng) wat er op papier staat, samen op het podium staan. Ijzersterk is de zeer bevlogen speech van Thomas Stockman, neergezet door Joeri Happel naar het einde van Vijand van het volk. Dan komt hij helemaal los te staan van de gemeenschap die hem eerst op handen droeg als voorbeeld maar dan als vijand uitspuwde. Die bijna transcendentale monoloog waarin ie zijn idealisme tentoonspreidt ten opzichte van de grote, domme massa ‘Het grote publiek heeft geen nood aan nieuwe ideeën, wel aan gevestigde ideeën’: dat is weergaloos theater dat we hier van Olympique Dramatique andermaal te zien krijgen.

Wie toe is aan innerlijke rust, om zijn geest in evenwicht te brengen of bij tijd en wijlen nood heeft aan herbronning, is aan het goede adres in de stad waar Peter Stockman (Iris Van Cauwenberghe) burgemeester van is. Er is behoorlijk geïnvesteerd in het wellnesscenter dat net geopend is en de verwachtingen zijn hooggespannen dat er tijdens de eerste zomer van haar bestaan veel toeristen zullen komen. Uiteraard welgestelde zieke gasten want dat brengt op.

Maar Thomas Stockman heeft vastgesteld dat er mensen ziek het center verlaten met diarree en tyfus zelfs. Enkele watermonsters nam hij dan ook. En wat blijkt, het zit vol afritseldiertjes die een absoluut gevaar voor de gezondheid betekenen. De krant ‘de abonnees, de publieke opinie en de middenstand bepalen wat er in de krant gedrukt wordt’ De Volksbode wil dit publiceren. De burgemeester krijgt daar lucht van en voert de druk op Aslaksen (Han Kerckhoffs), de drukker die tevens voorzitter is van de Huiseigenarenbond op. Mocht dit onderzoek publiek bekend geraken, betekent dat de stad op zoek moet naar 100.000 kronen, zouden de werken zeker twee jaar duren en de imagoschade (andere steden zouden dan met hun toeristen aan de haal kunnen gaan) onherstelbaar.

Thomas komt dus onder druk te liggen. Niet alleen zijn eigen broer legt hem op om te zwijgen. Ook Thomas’ vrouw Katrien (Sanne Samina Hanssen) doet dat want zij vreest dat ie zijn job zou kunnen verliezen. En hij verdient immers bijna datgene wat hij uitgeeft … En de krant? Die komt ook onder druk, want de drukker die ook voorzitter is van de Huiseigenarenbond, wordt vakkundig door de burgemeester bespeeld. Als ze het nieuws zouden publiceren, betekent dat er 100.000 kronen gezocht moeten worden en dat kan enkel door de belastingen te verhogen, iets waar ondernemers als hij voor de dood voor zijn. Het gaat uiteindelijk allemaal nog verder dan dat. Thomas en Katriens dochter Petra (Han Kerckhoffs) zal ook ontslagen worden op school omdat ze een eigen mening heeft.

Terloops geeft Nico Sturm als kapitein Horster uiterst relevante en interessante inzichten aan de toeschouwer mee. Zo vraagt ie zich af of een vogel zonder poten doodvalt of dood gevallen is en komen we te weten dat een papegaaiduiker geen papegaai en ook geen duiker is bijvoorbeeld, wat bewijst dat de dingen dus niet altijd bij naam worden benoemd.

Olympique Dramatique brengt Vijand van het Volk met maskers op die de personages ontmenselijken, er een soort wezens van maken met een vleugje fluo oranje hier en daar, veel te grote oren en een paar overgebleven haren (op Katriens weelderige zwarte haarbos na) die ook wat verwijzen naar de Commedia dell’arte. Diegene met de langste neus (een verwijzing naar de grootste leugenaar) is uiteraard de burgemeester.

Het podium is omgeven door cleane witte doorschijnende plastic die een soort ruimte als een work in progress tonen. Maar het is vooral de zeer grote lichtbak die op een diagonale trussing hangt die ook rond zijn as kan draaien die opvalt. De bak zorgt mee voor de belichting en de inkleuring van de omgeving, van clean wit, over groen en fel fuchsia.  

Vijand van het volk legt het spanningsveld haarfijn bloot tussen vrije meningsuiting/persvrijheid of meelopen met de macht/bezwijken onder de steeds oplopende druk. De voorstelling die gaat over je idealen al dan niet opzij zetten om erbij te kunnen blijven horen, toont hoe iemand koudweg gecanceld/geboycot dreigt te worden omdat ie als klokkenluider gewoon de pijnlijke waarheid wil uitbrengen die iedereen moet kennen maar ook grote economisch gevolgen zal hebben.

Meer dan ooit is Vijand van het volk actueler en relevanter dan ooit. Als je alleen al ziet hoe mensen (hier goed weergegeven in een bitse dialoog tussen Van Cauwenberghe en Happel) het slachtoffer worden van verbaal (en in sommige gevallen ook fysiek) geweld in onze maatschappij, ook in de journalistiek, omdat men een eigen (afwijkende maar wel gefundeerde) mening heeft dan de rest dan weet je het wel: we moeten aan het werk. Er is nog werk te doen …

< Bert Hertogs >

Personages en rolverdeling:

Thomas Stockman, dokter - Joeri Happel
Katrien Stockman, zijn vrouw - Sanne Samina Hanssen
Petra, hun dochter - Han Kerckhoffs
Eilif, hun zoon (wordt enkel vermeld)
Morten Kiil, vader van Katrien - Stijn Van Opstal / Koen De Sutter / Jan Bijvoet
Peter Stockman, burgemeester en broer van Thomas - Iris Van Cauwenberghe
Kapitein Horster, zeeman, vriend van de familie Stockman - Nico Sturm
Hovstad, journalist van De Volksbode - Lucie Plasschaert
Billing, journalist van De Volksbode - Stijn Van Opstal / Koen De Sutter / Jan Bijvoet
Aslaksen, drukker van De Volksbode, voorzitter Huiseigenarenbond - Han Kerckhoffs