Recensie Der Rosenkavalier ★★★★1/2

Een briljant, verfijnd, poëtisch en esthetisch oogverblindend Der Rosenkavalier dat inzoomt op de psyche van de  personages. Dat brengt de Munt in een regie van de Italiaanse regisseur Damiano Michieletto. Het symfonieorkest en koor van de Munt staat onder leiding van Alain Altinoglu die de partituur tot in de kleinste details bestudeerd heeft. Dat gevoel voor detail vraagt Richard Strauss’ opera ook. Bovenal is het een muzikale komedie. De lichtheid van Mozart (en diens gekende verkleed/vermommingspartijtjes), het zorgeloze dat we in diens opera’s vaak te zien en te horen krijgen, wordt weliswaar in Der Rosenkavalier gecombineerd met ja toch wel een vleugje Wagner, wat voor verdieping zorgt. En naast de dissonanten die Strauss al in Elektra en Salome liet horen, echoot het Weens classicisme ook in de muziek terwijl die ook al vooruitloopt met oorwurm ‘Ohne mich’ (dat we na het tweede bedrijf enkele bezoekers horen neuriën tijdens de pauze), de komedie speelt zich namelijk af in het Wenen van Keizerin Maria-Theresia.

Het is van 1981 en 1986 geleden dat de Munt Der Rosenkavalier heeft opgevoerd. In 2020 was men al volop aan het repeteren voor deze productie maar toen stak corona daar een stokje voor. De voorstelling ging uiteindelijk in The Lithuanian National Opera and Ballet Theatre in première dat deze voorstelling coproduceert met de Munt. En nu is eindelijk ook het Belgische publiek aan de beurt om dit meesterwerk dat deels haar inspiratie vond bij de balletkomedie ‘Monsieur de Pourceaugnac’ van Molière en de roman ‘les Amours du chevalier de Faublas’ van Jean-Baptiste Louvet de Couvrayte, te ontdekken.

Deze Der Rosenkavalier gaat over Die Feldmarschallin Fürstin Werdenberg (de Britse sopraan Sally Matthews die andermaal weet te schitteren in de Munt) wiens gevoelswereld we geprojecteerd zien in de scène in de scène naast die van Der Baron Ochs auf Lerchenau (de Britse bas Matthew Rose in een sterk Munt- en roldebuut). Damiano Michieletto toont zo de imaginaire, de reële en de symbolische wereld waarin de personages leven.

Die Feldmarschallin is gehuwd maar kinderloos gebleven wat prachtig uitgebeeld wordt in een scène met een meisje dat een sneeuwpop maakt terwijl de sneeuw uit de hand van de volwassen vrouw vervliegt en niets weet te scheppen. Naast sneeuw, refereren ijs en water naar nostalgie. Hier ook ondergesneeuwde dromen en verlangens. Der Baron Ochs auf Lerchenau wordt in deze productie als een pure seksist getoond. Zijn erotische fantasieën komen in hem naar boven wanneer ie een kamermeisje, en vervolgens een koeienmelkster ontmoet: ‘Da gibt es, die wollen beschlichen sein, sanft wie der Wind das frisch gemähte Heu beschleicht. Und welche – da gilts, wie ein Luchs hinterm Rücken heran und den Melkstuhl gepackt, dass sie taumelt und hinschlägt! Muss halt ein Heu in der Nähe dabei sein.’ Zwarte raven confronteren dat personage in deze regie met zijn kwaadaardige ik.

Eerst komt de baron onder andere aan de billen van Octavian (bijzonder sterk gespeeld én gezongen door de Canadase mezzosopraan Michèle Losier) die verkleed is als dienstmeisje Mariandel, vervolgens aan die van Sophie (de Belgische sopraan Ilse Eerens) waar hij mee wil trouwen. Een burgermeisje. Omdat hij van adel is, zal haar vader hem een riant bedrag moeten betalen. In feite zit de man krap bij kas.

Op die manier kan Der Rosenkavalier een spiegel voor het publiek houden. Zowel met seksistische mannen (#Metoo is nooit veraf in deze komedie) als de aan lager wal geraakte adel, ook doorgetrokken tijdens de tweede pauze, wordt de spot gedreven als het kleinburgerlijke gedrag van de gewone man. In het eerste geval eigenen ze zich een stoel toe die de hunne niet is, waarbij ze van geen wijken willen weten, ze houden halsstarrig vast – letterlijk ook – aan hun positie. In het tweede geval luistervinkt het huispersoneel aan de deur en wordt ook het feit dat ze zich boven hun stand voordoen, bijvoorbeeld wanneer ze de rug krommen en achter elkaar in de deuropening staan wat dommig overkomt, vakkundig op komische manier bekritiseerd.

Elk bedrijf van Der Rosenkavalier heeft zijn grote momenten. In het eerste is dat het weemoedige moment wanneer die Feldmarschallin de tijd wil stilzetten omdat ze moeite heeft om zich te verzoenen met het ouder worden, en het besef dat ze haar jonge minnaar Octavian aan Sophie zal moeten afstaan. Hier horen we het orkest en diminuendo uitvoeren, focussen op houtblazers en uiteindelijk het getik van de klokken. In het tweede bedrijf steekt het walsje ‘Ohne mich, ohne mich jeder Tag dir so bang, mit mir, mit mir keine Nacht dir zu lang’ dat de baron zingt af op de rest van de partituur en in het laatste is dat het passionele slottrio met Octavian, Sophie en die Feldmarschallin.

Als ze Octavian als minnaar opgeeft, zal die Feldmarschallin ook de liefde verliezen. Liefdeloos is haar huwelijk met haar man immers (met de jaren) ondertussen geworden. Op dat vlak wordt er ook een contrasterende parallel getrokken tussen haar leven en dat van de baron. Beide personages zijn in se door en door eenzaam en verkeren in crisis met zichzelf. Hij komt zijn demonen tegen (de zwarte raaf) in een nachtmerrie, terwijl die Feldmarschallins gevoelswereld opgeroepen wordt door de sneeuwbol en de witte ballon van de hoop, de vervlogen (jeugd)droom die definitief losgelaten wordt.

< Bert Hertogs >