Recensie Stille nacht ★★★★1/2

Ik zal meteen met de deur in huis vallen met de feedback van het publiek op Stille Nacht toen ik de zaal verliet. Punt 1. Er waren toeschouwers die vonden dat het te stil was, met andere woorden dat Clara Cleymans, Wim Helsen en Peter Van den Eede niet sterk genoeg versterkt werden. Nu bon, we kunnen hier gerust een paar paragrafen aan wijden op z’n DE HOE’s waarom het compleet absurd zou zijn om Stille nacht voldoende versterkt te spelen. Maar dat gaan we deze keer niet doen. Feit is ook dat kinderen beter gaan luisteren als je zacht speelt. En dat werkt in hetpaleis merkten we al verschillende keren (zelfs ook tijdens godbetert schoolvoorstellingen). Eventueel zou je kunnen opperen dat links en rechts ‘een witteke’ welkom was zodat het publiek zou kunnen lachen zonder dat een stuk van de tekst die meteen na iets grappigs volgde wat verloren zou gaan. Maar dan kom je in conflict met de context van de voorstelling waarin er een gebrek aan tijd is. Het ander puntje van kritiek dat we hoorden was dat dit geen voorstelling voor 6 plussers is. Dat durf ik tegen te spreken. Mocht dat zo zijn, dan hadden we die heus lastig horen doen na verloop van tijd, zeker omdat Stille Nacht meer dan een uur duurt. Niets van dat, deze voorstelling boeit duidelijk kinderen en mensen met een beperking. Missie geslaagd dus.

Vermits ik al een tijdje geen kind meer ben, maar het kind in mij er nog wel is, beschouw ik me om het simpel te houden voor de gelegenheid eerder als “een mens met een beperking”. Anders val ik niet onder de doelgroep waar Stille nacht zich kennelijk toe richt, als ik het trio dat voor het eerst samenwerkte aan een voorstelling en dan nog wel voor het eerst voor kinderen ook, mag geloven tenminste. We krijgen zo dus twee primeurs voor de prijs van één voorgeschoteld, en dat in tijden van inflatie. Waar vind je dat nog tegenwoordig? Mijn beperking is dat ik dingen zie, lagen in een voorstelling die ik wellicht helemaal niet hoef te zien. Ik over analyseer de zaken met dat risico dat het absurd en dolkomisch wordt als de makers dit lezen. Tijdens elke recensie begeef ik me dus op gladder ijs dan dat er tegenwoordig te vinden is op de Groenplaats.

Toegegeven, ik was vooral geïnteresseerd of die drie werelden van deze drie totaal verschillende professionals zou matchen dan wel zou clashen tijdens Stille nacht. En ook of de doelgroep dat wel tof zou vinden. We kunnen iedereen geruststellen, het werkt. En weet je wat zo cool is, ze blijven alle drie trouw aan zichzelf. Peter zien we een monoloog afsteken die DE HOE ten voeten uit is. Spelen/”het is niet voor echt” en niet spelen op een hoopje gooien dus. Helsen mag op zijn manier droogkomisch zijn o.a. door herhaling als stijlfiguur te gebruiken. En Clara? Die knipoogt stevig naar het musicalgenre met een samenvattend nummer op het einde.

Van den Eede speelt Zakaria, een ober die samen met Roel (Wim Helsen) in een rommelig - en da’s een understatement - decor staat. Koorden, spots, een kuismachine, windmachine, buffetpiano, stoelen, enz. zien we overal wat verspreid op het toneel. Een vrouw blijkt te laat te zijn, het is Dominique (Clara Cleymans). “OK dank u wel. Ge moogt gaan zitten hoor. Ge moet naar de wc? De Stadsschouwburg is hiernaast. Hiernaast wordt er meestal gezongen.” zegt ie haar onder andere wanneer hij te horen krijgt dat er van haar verwacht wordt dat ze op het podium staat. Maar Zakaria weet daar niets van of doet alvast goed dat hij van niets weet. “Welk liedje? Heeft Els De Bodt gezegd dat ge hier een liedje moet zingen? Die zit tegen iedereen iets anders te zeggen!”

Stille nacht begint op die manier al met metahumor die ik ronduit ge-wel-dig vind. Alleen al in die tekst steekt zo veel dat uit het leven gegrepen is (mensen die als het markt is hetpaleis binnen gaan om naar de wc te gaan, tickethouders van de Stadschouwburg die zich van deur vergissen enz.), maar ook de toon waarop Peter tegen zijn collega spreekt is er ook een waar je de clash voelt tussen een man die er in zijn rol traditionele waarden op nahoudt en een jongere vrouw enerzijds en high brow cultuur (later wordt dat weggezet als “zagen”) en low brow cultuur anderzijds (de producties die de Stadsschouwburg programmeert, musicals waar Clara ook in staat, al moet gezegd dat zij zowel tekent voor high brow als low brow voorstellingen, voor zover die termen eigenlijk nog relevant zijn anno 2022, 10 dagen geleden zagen we ze immers nog maar aan het werk in corso tijdens de dernière van Vrede, Liefde & Vrijheid van het nieuwstedelijk). Wat die scène extra grappig maakte, was dat Zakaria Els (“De koningin van dit paleis”) probeerde te bereiken maar zogezegd haar voicemail te horen kreeg, terwijl de directrice van hetpaleis gewoon mee in de nog verlichte zaal zat tijdens onze voorstelling. Niet op haar troon, voor alle duidelijkheid. Kijk, dat vind ik dus grappig.

Welgeteld één uur kregen Clara Cleymans, Wim Helsen en Peter Van den Eede van haar om een kamp te bouwen en een kampvuur te maken waarrond gezongen kon worden. Langer ging niet, want dan zou het licht uitvallen, omdat Els “een energiecrisis heeft” en zou er volgens Roel een tempeest volgen met donder, regen en bliksem (waarin je als je wil een verwijzing naar de klimaatverandering kan zien).

Die “een energiecrisis hebben” zou lang niet de enige verwijzing worden naar het verpauperde taalgebruik bij jongeren. Onder andere in de knol-scène mag Zakaria zich de vraag stellen of er nu wel of niet een lidwoord voor moet. Het woke debat roept ie op wanneer ie stelt dat Roel hem “knol” toewierp. In deze context hoef je dat niet letterlijk te interpreten.  Maar kennelijk raakte hij daardoor wel gekwetst of op zijn minst verontwaardigd. Sommige wokers lijken tegenwoordig dan ook fulltime met niets anders bezig op social media dan verontwaardigd te zijn. Want het is maar de vraag of Roel wel degelijk “knol” zei. Misschien was het wel “appelbol”. En stel dat het “knol” was, dan is het maar de vraag of ie dat als een “bijna kapot paard” dan wel als een “vlezige wortel” moest beschouwen.

Los daarvan kan je er niet onderuit dat Stille nacht als een sneer richting Stad Antwerpen leest (die trouwens tijdens onze voorstelling ook vertegenwoordigd was via zijn persverantwoordelijke wat voor een bijkomende metalaag zorgde). De bezuinigingen door het gevoerde cultuurbeleid werden zichtbaar in het schrale decor, waarbij opeengestapelde rekwisieten uiteindelijk het kampvuur vormen om zich wat warm aan te houden. Verder was er de beperkte tijd van de voorstelling zogezegd om de energiefactuur te kunnen betalen omdat anders het licht écht uitgaat (wetende dat tijdens de voorstellingenreeks deSingel bv. omwille van de energiecrisis dicht is). En daarnaast heb je uiteraard ook nog de politieke laag die in het stuk zit waarbij de drie een kamp bouwen waar vaak naar als ‘Mijn kamp’ verwezen wordt. Met dat verschil dat Helsen, - die zich in de voorstelling ook afvraagt waarom hij roept -, Cleymans en Van den Eede het inclusief willen invullen. Iedereen in het publiek mag er mee in: “In mijn kamp zit iedereen heel dicht bij elkaar.” Of hoe je daarin een linkse sneer naar rechts in kan zien.

De chaos en de ratrace waarin Stille nacht start – treffend muzikaal op buffetpiano ondersteund wanneer Clara Cleymans ‘The flight of the bumblebee’ van van Nikolaj Rimski-Korsakov speelt - lijkt als je er verder over na begint te denken als een metafoor voor de samenleving waar we nu in leven (wat ook misschien kan verklaren waarom chaos zo vaak de gekozen vorm is in het jeugdtheater tegenwoordig, los van het feit dat kinderen hier enorm van houden omdat het dicht bij hun leefwereld ligt). Een samenleving die het zelf niet meer goed weet. Of om Zakaria te quoten: “’t is zonen dag. Alles komt bij elkaar.” en de problemen, of uitdagingen als je liever houdt van dat eufemisme, zich in no time lijken op te stapelen.

Terwijl hij denkt dat het applaus tijdens zijn veel te lange monoloog naar hem gaat, is het Dominique - die later ook een dokter blijkt waar Zakaria 50 euro bij in het krijt komt te staan - echter die de show steelt. Eerst door vlotjes in spagaat te gaan zitten. Vervolgens door meerde keren een radslag uit te voeren. Wat ik van de radslag van Clara Cleymans vond? Euh, ik was niet bepaald van slag maar haar fysiekere manier van toneelspelen werkte wel zeer complementair met het spel van haar twee andere collega’s. Stille nacht gaat verder vooral ook over uitstelgedrag - met o.a. “We moeten nu echt beginnen” en “We zijn gigantisch veel tijd aan het verliezen” -, samenwerken, en er steekt – euh, misschien is dat in deze context niet het gelukkigst gekozen werkwoord - ook even een verwijzing in naar de actualiteit rond een drillrapper die een andere tiener heeft doodgestoken.

Met Stille nacht hebben wij alvast niet gigantisch veel tijd verloren. Het was voorbij voor we het goed en wel beseften en deze productie mocht dus gerust nog wat langer duren. Maar goed, we mogen niet alles op Els De Bodt steken, hebben we ook genoteerd tijdens deze erg leuke voorstelling. Dan doen we dat maar op het Stad. Al kan het ondertussen ook zijn dat het probleem daarmee ondertussen van de baan is (en dus de ganse context van de voorstelling weg waarom de drie in tijdsgebrek op het podium staan).

< Bert Hertogs >

Stille nacht speelt nog t.e.m. 14 januari 2023 in hetpaleis.