Recensie Van Gogh in Auvers ★★★★

Nog tot en met 3 september 2023 kan je in het van Gogh Museum dat zijn vijftigjarig jubileum viert naar de tijdelijke tentoonstelling van Gogh in Auvers. Zijn laatste maanden. Het is de allereerste keer dat een expo inzoomt op de laatste fase van van Goghs leven en werk. Een korte maar zeer productieve periode was het. Toen hij op 29 juli 1890 op 37-jarige leeftijd overleed, had hij in Auvers waar ie aankwam op 20 mei van hetzelfde jaar, in totaal zo‘n 74 schilderijen gemaakt; gemiddeld meer dan één per dag dus. In Auvers verbleef ie op een kleine zolderkamer boven het Café de la Mairie. Verder dan een halve kilometer van zijn verblijfplaats of het huis van dokter Gachet ging ie niet om zijn werken te maken waarvan er nu een groot aantal voor het eerst terug samengebracht zijn uit musea én privécollecties van over de hele wereld. Maar het is toch vooral dankzij de topstukken uit Musée d’Orsay, maar liefst 8 werken werden er eenmalig uitgeleend zoals o.a. zijn indringende ‘zelfportret’ uit Saint-Rémy en ‘De kerk van Auvers-sur-Oise’ - de expo is dan ook het resultaat van een unieke samenwerking met het Parijse museum - die Van Gogh in Auvers een bezoek beslist de moeite waard maakt.

De tentoonstelling verspreidt zich over drie etages. Beneden vind je de belangrijkste werken, de hoogtepunten zeg maar voor wie snel en eenvoudig zich een indruk wil vormen. Het van Gogh Museum speelt trouwens ook in op deze massatoeristen, niet alleen door de opbouw van het narratief, maar ook door bv. een gegidste tour van een kwartiertje aan te bieden aan 5 euro.

Overigens reken je best zo’n uur uit om alle werken bij van Gogh in Auvers goed te zien. Werken die op een prachtige manier getoond worden, fraai belicht met veel ruimte van elkaar zodat ze kunnen ademen en dat op een achtergrond die op zich een kleurenlandschap vormt van geel (koren) via een kleurverloop naar blauw. Dat van Gogh in Auvers een tiental bloemstillevens schilderde, hoeft niet te verbazen als je weet in welke seizoenen hij daar was: de lente en de zomer.

Vincent van Gogh, Korenveld onder onweerslucht, Auvers-sur-Oise, 1890, olieverf op doek, 50,4 cm x 101,3 cm, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

De eerste verdieping focust op portretten, tekeningen en schetsen en van Goghs laatste landschappen die getuigen van een extreme eenzaamheid, de schilder kon namelijk niet de liefde ervaren van een partner en een gezin. In ‘Korenveld onder onweerslucht’ net als in ‘Korenveld met kraaien’ schilderde van Gogh nadrukkelijk 'triestheid, extreme eenzaamheid'.

Op de tweede verdieping zie je hoe van Goghs dokter Gachet de kunstenaar met houtskool op papier op zijn sterfbed schetste. Op het werk dat overgekomen is van het Musée d’Orsay zie je de afdruk van de rieten stoelzitting die de dokter als ondergrond gebruikte. Het is de versie die Gachet zelf bijhield. Een andere versie, zonder afdruk van de stoelzitting, gaf ie aan Theo Van Gogh die nu deel uitmaakt van de collectie van de Vincent van Gogh Stichting, in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Ook de rouwkaart en de uitnodiging voor de begrafenis van Vincent van Gogh worden tentoongesteld in een vitrinekast. Opmerkelijk: op de uitnodiging is de oorspronkelijke locatie, de kerk van Auvers doorstreept. Dat komt omdat de pastoor dit niet toeliet. Van Gogh was namelijk uit het leven gestapt en was protestant.

Vincent van Gogh, De kerk van Auvers-sur-Oise, 1890, olieverf op doek, 93 x 74,5 cm, Musée d’Orsay, Parijs

In ‘Oude wijngaard met boerin’ stellen we vast dat Vincent van Gogh bijna uitsluitend blauwe verf gebruikte die hij ritmisch aanbracht. Tussen de wijnranken zien we enkele kippen scharrelen. Uit het Musée d’Orsay komt ‘Huizen met rieten daken in Cordeville, Auvers-sur-Oise’. Een met olieverf geschilderd landschap zien we waarin huizen en vegetatie één organisch geheel vormen van groentinten, tegen een diepblauwe lucht met aanstormende wolken. Het lijkt wel of de huizen opgezogen worden door de kracht van de natuur. Nog zo’n topwerk uit het Parijse museum is ‘De kerk van Auvers-sur-Oise’, niet alleen omwille van zijn kleurenpracht maar ook omdat van Gogh het gebouw vanuit kikvorsperspectief én tevens van dichtbij in beeld brengt waardoor het monumentaler oogt.

Dat een potloodtekening soms sterker is dan het eindresultaat, een olieverfschilderij op doek, bewijst ‘Doodlopende weg met huizen’ uit het van Gogh Museum in de tentoonstelling Van Gogh in Auvers. Het vormt ontegensprekelijk een studie voor ‘Het huis van père Pilon’ dat uit een privécollectie komt. Zien we in de potloodtekening van Gogh moeiteloos beweging aanbrengen in de kastanjeboom, dan haalt ie dat effect door beweging te suggereren als bij een stripverhaal door rond de boom, hier boven in de donkerblauwe hemel die beweging te suggereren in wat sommigen als een aureool durven te beschouwen.

In ‘Oever van de Oise in Auvers’ uit het Detroit Institute of Arts zien we Vincent van Gogh een vrolijk tafereel schilderen in uitgesproken felle tinten: de botenverhuur langs de oever vanwaar een vrouw een hengel uitwerpt. De sfeer van Monets ‘Baders bij La Grenouillère’ uit 1869 is niet ver weg.

Vincent van Gogh, Dokter Paul Gachet, 1890, olieverf op doek, 68,2 x 57 cm, Musée d’Orsay, Parijs

De enige ets op koperplaat die van Gogh ooit maakte, een portret van dokter Gachet is te zien in deze tentoonstelling van Gogh in Auvers. Hij maakte die op de etspers in het atelier van de dokter. Ook ‘De tuin van Daubigny’ is een bijzonder werk omwille van de voor de kunstenaar buitengewone drager waarop het gemaakt is, een huishouddoek namelijk. Hoe dat komt? Van Goghs schilderdoek was gewoon op en toch wou ie zich kunnen uiten. Het is trouwens tevens het eerste schilderij dat van Gogh maakte van de tuin van Daubigny, de beroemde landschapschilder die in Auvers had gewoond, en wellicht grotendeels uit zijn fantasie ontstond.

Vincent van Gogh, Adeline Ravoux, 1890, olieverf op doek, 67 x 55 cm, privécollectie – met dank aan HomeArt

Over de samenstelling van elke tentoonstelling kan je wel iets opmerken. Wij zouden durven kiezen hebben om het verlegen portret van Adeline Ravoux, de 12-jarige dochter van de uitbaters van het café waar van Gogh logeerde, dat uit een privécollectie komt te hangen naast het melancholische ‘Dokter Paul Gachet’ dat uit het Musée d’Orsay komt. Waarom? In beide werken gaat de diepblauwe achtergrond goed samen met de kledij die tevens in blauw is. De lichte tinten van Adelines gezicht en blonde haren worden daardoor ook geaccentueerd.

Vincent van Gogh, Kreupelhout met twee figuren, 1890, olieverf op doek, 49,5 x 99,7 cm, Cincinnati Art Museum, legaat van Mary E. Johnston, 1967.1430

Uit het Cincinnati Art Museum komt een van de bijzonderste composities in de reeks langwerpige landschappen van 50 cm bij 1 m: ‘Kreupelhout met twee figuren’. Met het olieverfschilderij creëert ie een claustrofobisch gevoel omdat er geen lucht in te zien is. Maar ook het spookachtige koppel, dat lijkt te zweven tussen de boomstammen, zet mee die sfeer. ‘Boomwortels’ werd van Goghs laatste werk voor hij aan zijn leven een einde maakte. ‘Mijn leven is aan de wortel aangetast, ook ik sta niet meer stevig op mijn benen’, schreef ie.

Vincent van Gogh, Boomwortels, Auvers-sur-Oise, 1890, olieverf op doek, 50,3 cm x 100,1 cm, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

< Bert Hertogs >