Recensie Oppenheimer ★★★

Christopher Nolan kan de was die buiten hangt te drogen, maar gedeeltelijk binnenhalen wat ons betreft met zijn nieuwste epische film Oppenheimer die het verhaal vertelt over de vader van de atoombom: J. Robert Oppenheimer. Veel heeft te maken met de vertelstructuur (die veel te lange expositie!) in combinatie met de duur van de film waardoor je rond de 85ste minuut al op je klok gaat kijken. Nolan heeft meer dan de helft van zijn film nodig om zijn hoofdpersonage de eerste tests te laten uitvoeren rond een atoombom (de Trinity test op 16 juli 1945) in het Los Alamos Laboratorium waar hij de directeur, sheriff en weet ik wat nog allemaal was. Maar vooral: deze biografische thriller wordt nooit echt spannend omdat je gewoon van tevoren al weet hoe het afloopt.

Nolan probeert namelijk de kijker op het puntje van zijn stoel te krijgen bij Oppenheimer wanneer het moment daar is om de ultieme test te doen. Een die blijkbaar niet zonder risico’s is. Er bestaat een kans, weliswaar een die de fysicus als ‘zo goed als nul’ beschouwt dat de atomen die met elkaar botsen een oneindige kettingreactie zullen vormen, zodat de atmosfeer rond de aarde in de fik zou kunnen vliegen wat de wereld zou kunnen vernietigen.

Vermits jij en ik nog steeds op deze planeet kunnen rondhossen, weet je dat het uiteindelijk wel goed komt hoewel schattingen aangeven dat er wellicht meer dan 200.000 doden vielen toen de VS de atoombommen, die aanvankelijk ontworpen werden om daar de Nazi’s mee uit te schakelen, op twee Japanse steden dropte. Hiroshima was de eerste stad waarop een nucleaire bom viel op 6 augustus 1945. Drie dagen later deden de Amerikanen dat nog eens over in Nagasaki waarna de Tweede Wereldoorlog in Azië eindigde.

Critici, in deze film uit Oppenheimer deze kritiek zelf, stellen echter dat de VS een oorlogsmisdaad pleegden door deze bommen te droppen. Volgens hun analyse waren zoveel burgerslachtoffers niet nodig omdat het einde van de oorlog al in zicht was. Naast de vele doden die onmiddellijk vielen, stierven er in de dagen, weken en maanden na de aanvallen nog tienduizenden aan hun brandwonden, stralingsziekte, andere verwondingen, ziekten en ondervoeding. Naast fysieke zijn er uiteraard ook nog de mentale issues die de kop kwamen opsteken bij de lokale bevolking.

Hoewel Oppenheimer aanvankelijk focust op het risico voor een eindeloze kettingreactie in de atoomsplitsing, is het vooral de maatschappelijke en politieke impact toen de VS het atoomtijdperk betrad, dat niet te onderschatten valt en waar we vandaag nog de gevolgen van voelen. Een ware wapenwedloop volgde tussen naties, de Koude Oorlog werd een feit, en die is recent met de huidige conflicten terug van eigenlijk nooit echt helemaal weggeweest. Het is dus niet zo zeer een eindeloze atoom- maar een menselijke kettingreactie die vernietigend kan zijn voor het voortbestaan van onze planeet en dat staat dan nog los van de opwarming van de aarde door de klimaatcrisis waarin we leven wat ook een bedreiging vormt voor het leven op aarde.

Nolan focust in zijn storystelling op twee figuren: Oppenheimer zelf (briljant neergezet door Cillian Murphy) en Lewis Strauss (Robert Downey Jr.). De regisseur wisselt beelden van hoorzittingen af. We zien hoorzittingen waarbij Oppenheimer in beroep gaat tegen de beslissing van de Atomic Energy Commission (AEC) om zijn veiligheidsmachtiging in te trekken, iets waar Strauss achter zat. Oppenheimer verloor. Hij werd verweten communistische standpunten genegen te zijn, had een knipperlichtrelatie met Jean Tatlock (Florence Pugh in een van de sterkere bijrollen in deze film) die er wellicht extreem-linkse sympathieën op nahield en vermoedelijk zelfmoord pleegde, maar vooral: zijn verzet tegen het verder ontwikkelen van nucleaire bommen en het maken van een waterstofbom, botste met de nieuwe politieke realiteit waarin de VS verkeerde, de Koude Oorlog met de toenmalige Sovjet-Unie. Gevolg: Oppenheimer viel uit de gratie van de politiek en dus ook de publieke opinie.

Ook persoonlijke rancunes en jaloezie speelden uiteraard mee, sommige mensen gunden de man zijn heldenstatus als vader van de atoombom gewoon niet. Strauss die achter deze hoorzittingen zat die in 1954 plaatsvonden, hij was lid van het AEC en had veel invloed toen, werd door president Eisenhower voorgedragen om Minister van Handel te worden. Maar de Amerikaanse Senaat stak daar een stokje voor in 1959 na een lange politieke strijd. Het zal uiteindelijk tot 1963 duren, wanneer John F. Kennedy president is van de VS dat Oppenheimer - 4 jaar voor diens dood -  op politiek vlak gerehabiliteerd wordt. De vader van de atoombom ontving toen de  Enrico Fermi Award. En vorig jaar besliste de Amerikaanse regering om de conclusies uit de hoorzittingen van 1954 rond Oppenheimer in te trekken omdat de procedure gebreken vertoonde.

Nolan kiest om die twee hoorzittingen door elkaar te monteren zowel voor als na de Trinity test, wat de prent een echte babbel-film maakt waar niet zo gek veel actie in te zien is. Dat in combinatie met het feit dat de regisseur, die zich voor deze film baseerde op de bio American Prometheus die Kai Bird en Martin J. Sherwin schreven, vooral zo volledig mogelijk wil zijn en geen keuzes durfde te maken (lees: schrappen om tot de essentie te komen) in zijn narratief, maakt dat Oppenheimer een lange en ja zelfs bij momenten vervelende zit is geworden. Oscarwaardig is ie zeker, vooral op technisch vlak dan (geluid en cinematografie). Maar of er meer dan dat te rapen zal vallen voor Nolan volgend voorjaar, is maar de vraag. Wellicht haalt ie dus maar gedeeltelijk de was binnen …

< Bert Hertogs >