Recensie Die Entführung aus dem Serail

Die Entfürung aus dem Serail speelt zich af in het Midden-Oosten waar 3 Westerlingen gekaapt worden en in een kamp in de woestijn vastgehouden worden. De Engelse Blonde (de Amerikaanse sopraan Julianne Gearhart) wordt er samen met haar Spaanse vriend Pedrillo (de Spaanse tenor Eduardo Santamaría) gegijzeld. Ook Konstanze (de Latijns-Amerikaanse sopraan Íride Martínez) is hetzelfde lot toebedeeld. Haar vriend Belmonte (de Russische tenor Maxim Mironov) reist doorheen de woestijn op zoek naar haar en wil haar en het andere duo bevrijden. Ondertussen maakt Osmin (de Turkse basbariton Günes Gürle) het hof voor Blonde. Selim Bassa (de Palestijns-Israëlische Norman Issa) doet dat op zijn beurt voor Konstanze. Beide vrouwen kunnen het nog even rekken. Blonde zal opvallend domineren tegenover haar onderdrukker Osmin, terwijl Konstanze aan het Stockholmsyndroom begint te lijden en dreigt te vallen voor haar gijzelnemer…

Wanneer Belmonte als zogezegde ingenieur wordt binnengelaten in het kamp, is het weerzien met Konstanze hartelijk. Het kwartet wil vluchten, bemachtigt de autosleutels van een jeep, maar die wil niet starten. Hun vluchtpoging wordt verijdeld. De volgende dag zullen ze neergeschoten worden door een vuurpeloton. Maar Selim Bassa die de opdracht moet geven, twijfelt en na het horen van het lied, de azan van de muezzin die in de verte oproept voor het ochtendgebed op een minaret, laat hij de vier vrij.

Bassa staat in de opera voor de verlichte geest die Mozart is wanneer hij de opera componeert.  Door kersvers keizer Jozef II is Wenen de meest vrije, open, liberale en tolerante van Europa op het einde van de 18^de eeuw. Mozart gooit zich in die wervelende wereld van sociale, culturele en intellectuele activiteiten. Hij breekt met zijn opdrachtgever prins- aartsbisschop Colloredo waarmee hij geen goede verstandhouding had en wordt zowel professioneel als privé zelfstandig. Tegen de wil van zijn vader zal hij zich verloven met Constanze Weber en een maand na de première van “Die Entfürung” ook met haar trouwen. Mozarts eigen biografie van dat moment loopt dus min of meer parallel met het libretto. Die Entfürung aus dem Serail is dan ook vooral een oproep om zich los te trekken uit onderdrukkende relaties, om als mens volledig vrij te kunnen denken en handelen.

Qua thema is de opera dus nog steeds meer dan actueel. Verplaatst naar het hier en nu levert dat dialogen op in het Spaans, Arabisch en het Engels tussen gijzelnemers en gegijzelden. Voor de gelegenheid koos regisseur Eike Gramss om deze dialogen niet te boventitelen. Dat zorgt bij de eerste dialogen voor een vreemd gevoel bij het publiek. Zij denken dat er op dat vlak een technisch probleem is. Niets is minder waar. De Duitser koos hier bewust voor zodat het publiek mee de taal-en cultuurproblemen zou ervaren. Maar de zangers leggen met handen en voeten het er dik genoeg op wat er gezegd wordt, zodat we min of meer de verhaallijn verder kunnen volgen.

Die Entfürung bevat een fijn laagje humor. Wanneer Osmin gaat slapen, luistert hij naar Oosterse instrumentale muziek op de radio die abrupt verstoord wordt door een Westerse frequentie met Mozartmuziek. De man mag woedend reageren. Ook Blonde mag als Engelse van jetje geven: “Can’t you let anything work at all in this bloody country” vraagt de Amerikaanse Gearhart met perfecte Britse tongval wanneer er alweer niets uit het waterkraantje komt.  “I was born free” krijgt Osmin naar zijn hoofd geslingerd.

Martínez zingt onberispelijk, beweeglijk en met veel gevoel de aria “Ach ik beminde, was zo gelukkig. Ik kende de pijn van de liefde niet” terwijl Issa haar door de haren streelt. Later mag ze volledig de tristesse in haar stem laten horen tijdens “Welcher Wechsel herrscht in meiner Seele.” Gearhart vraagt na de zwaarmoedige aria op typisch Brits enerverende manier: “Still sad?” waarna een vrij snelle, voor ons iets te snelle overgang naar de aria “Martern aller Arten” volgt waarin Konstanze haar treurnis omgezet heeft tot pure woede. De vrouw rebelleert en wil alle pijnen doorstaan. Ontrouw aan haar Belmonte zal ze nooit zijn. Een kwartet volgt wanneer het viertal elkaar opnieuw ontmoet in het kamp. Even vrezen de mannen dat hun vrouwen hen ontrouw zijn geweest. Al snel vragen ze om vergeving dat ze dat hebben kunnen denken. Klaprozen verschijnen in de woestijn.

De Turkse basbariton Gürle mag de “Ha, hoe zal ik triomferen”-aria brengen, maar verliest aan verstaanbaarheid hoe dieper hij gaat met de stem. De Palestijns-Israëlische Norman Issa mag van zijn kant dan weer treuren nadat hij de 4 gegijzelden de vrijheid geschonken heeft. Met een Arabisch gezongen gebed, waar we geen letter van begrepen hebben maar wel de emotie en betekenis in voelde, eindigt hij de voorstelling alleen op scène.

Mozarts “Die Entfürung aus dem Serail” is een parel van een opera die meer dan twee eeuwen na datum nog steeds muzikaal zo fris klinkt en qua thematiek en gelaagdheid nog niets aan kracht heeft ingeboet. Dat ie destijds al bij velen in de smaak viel, lijkt ons niet meer dan de evidentie. Mozarts opera’s zijn ontzettend toegankelijk. De nieuwe, ingekorte en naar 2010 omgezette scènevoering maakte het geheel nog toegankelijker. Goede stemmen, sterk orkest (met clavecimbel, strijkers, veel houtblazers en af en toe bellenkransen voor de Oosterse touch) en mooie belichting maken het geheel áf.

< Bert Hertogs >

Die Entführung aus dem Serail voor dummies (uit het persdossier van de Vlaamse Opera):

Singspiel

Vandaag staat de term voor Duitse opera doorspekt met gesproken dialogen en met een komische en/of sentimentele plot. Einde 16de eeuw waren de ‘singets Spil’ rauwe farces op rijm afgewisseld met volksdeuntjes. Met de opkomst in de 17e eeuw van een operatraditie aan de meeste Duitse hoven werd het Singspiel de Duitse tegenvoeter van het Italiaanse ‘dramma per musica’. Keizer Jozef II nam de term over toen hij in 1776 het ‘National Singspiel’ in het Weense Burgtheater oprichtte. De bedoeling was het Duitse theater en muziektheater een eersterangs rol in het Weense en bij uitbreiding het Oostenrijkse culturele leven te laten spelen. Die Entführung aus dem Serail past volledig in die Duitse ontvoogdingspolitiek. Een ander beroemd Singspiel van Mozart is Die Zauberflöte.

Christoph Friedrich Bretzner

Duitse theaterauteur en librettist. Pas na een succesvolle carrière als zakenman begon hij te schrijven. Hij tekende voor exotische en kleurrijke verhalen, zeer geschikt voor opera. Zowel Weense als Noord-Duitse componisten maakten gretig gebruik van zijn schrijfsels. Zijn Belmont und Constanze schreef hij oorspronkelijk voor de populaire Kapellmeister van de Döbbelin Theatercompagnie in Berlijn, Johann André. Later werkt Bretzner, onrechtstreeks, opnieuw voor Mozart wanneer hij als beroemd vertaler van Italiaanse libretto’s Così fan tutte naar Weibertreu oder Die Mädchen sind von Flandern vertaalt.

Die Entführung aus dem Serail

is één van Mozarts grootste theatersuccessen tijdens zijn leven. De opera wordt in niet minder dan 42 verschillende operahuizen opgevoerd. Het overweldigend succes van een Duits Singspiel is voor die tijd uniek. Mozart doet er in samenspraak met librettist Johann Gottlieb Stephanie dan ook alles aan om een Singspiel helemaal naar de smaak van het Weense operapubliek af te leveren. Zijn oorspronkelijk voorstel om Zaïde verder af te werken wordt dan ook prompt van tafel geveegd wegens te ernstig voor het Weense publiek.