Recensie Semiramide

Conflictstof genoeg in Semiramide, de opera van Rossini naar het theaterstuk “La Tragédie de Sémiramis” van Voltaire uit 1748. De Koningin van Assyrië, Semiramide zal er weldra troonsafstand doen. Een nieuwe leider van het Assyrische volk moet aangeduid worden. Prins Assur is het geilst van al op de macht. Hij lijkt wel over lijken te willen gaan. Maar ook de Indische koning Idreno heeft interesse. Op prinses Azema is hij verliefd wat zijn ambities en kansen op de troon kunnen verhogen. Maar ook Assur heeft een boon voor Azema die deze twee mannen niet echt ziet zitten. Voor haar telt enkel Arsace, waar Semiramide dan weer voor gevallen is. Een kluwen van relationele conflicten op privé- en professioneel vlak wordt geweven in het eerste bedrijf. Als een etterbuil barst dat alles open in het tweede bedrijf want niemand is gelukkig met de keuze van Arsace als nieuwe koning.

Arsace moet namelijk huwen met Semiramide, wat Azema en hem verdrietig maakt. Azema krijgt een gearrangeerd huwelijk op het menu. Koning Idreno zal haar man worden en kan de meubelen nog redden: de troon heeft hij dan wel niet, maar een vrouw wel. Assur gaat volledig met lege handen naar huis: geen Azema en geen troon. In zo’n conflictsituatie ontvouwt zich het hoofdverhaal. Arsace kan namelijk niet met Semiramide trouwen omdat ze zijn moeder is. Met Ninus had Semiramide een zoon: Ninias die in een veilige omgeving opgevoed werd door Fradate. Enkel de Hogepriester Oroë weet dat Ninias nu als Arsace door het leven gaat. Ninus’ geest verstoort de aankondiging van de troonsafstand aan Arsace. De man zal heersen maar moet eerst een offer leveren. Arsace komt via Oroë te weten dat hij Ninias is en leest in een brief van zijn overleden vader wie hem doodde. Semiramide, zijn moeder heeft Assur 15 jaar geleden de opdracht gegeven haar toenmalige man, koning Ninus te vermoorden met gif en hem toen de troon beloofd. Assur die 0 op 2 scoorde en zijn ambities in diggelen zag vliegen, gaat de chantagetour op en zweert wraak. Ninias/Arsace moet zijn eigen moeder vermoorden om de goden en de geest van zijn vader gunstig te stemmen. Het puin van niet vervulde liefdes- en machtsverlangens vergroot. Het decor naar een foto van Richard Mosse dat een door de Amerikanen gebombardeerd paleis van Saddam Hoessein laat zien, dat steeds concreter wordt gevormd en dichterbij komt, is sterk symbolisch en ondersteunt het drama volledig. De opera zal tot een climax komen met het trio Assur, Arsace/Ninias en Semiramide in de graftombe. Per ongeluk doodt Ninias zijn moeder daar. Assur wordt opgepakt. Ninias zit vol verbittering en wil zichzelf neersteken, maar de Hogepriester kan dat voorkomen. Het volk wil dat hij zijn verdriet overwint en in triomf de troon bestijgt. Een triomf met een wrange nasmaak.

Lange grote aria’s in pure belcanto stijl met de kenmerkende vibrato’s horen we in de ganse opera. Het eerste bedrijf leest als één lange voorstelling van de verschillende personages en hun verlangens op liefdes- en machtsvlak. Het publiek komt op die manier te weten dat er tegenstrijdige verlangens zijn, die ooit tot een conflict moeten komen. De lange ouverture waarmee de opera begint, laat al enkele thema’s horen die later in het werk voorkomen. De Britse regisseur Nigel Lowery kiest om belcanto aria’s zeer stilistisch en eerder statisch weer te geven. Prachtig is de vijfde scène met Arsace die zijn liefde voor Azema bezingt. In andere scènes, waar eerder het drama op de voorgrond treedt, zien we personages van vlees en bloed. Dan wordt er geacteerd waarbij de regie eerder de weg van het realisme bewandelt. Overgangen tussen de ene stijl naar de andere komen verrassend natuurlijk over.

Intrigerend is de rol van Assur (door Oostenrijkse basbariton Josef Wagner) die in de zevende scène van het eerste bedrijf al meteen een bitse confrontatie met Arsace voert. “Zie af van Azema of beef voor je leven. De macht van Assur zal je ondervinden die vandaag nog je koning zal zijn” klinkt het dominant. Maar Arsace laat niet over zich heen lopen: “Ik beven? Voor jou? Ik ben al op weg naar het paleis, naar mijn liefste. Misschien zal jij ooit kunnen heersen. Maar nooit zal je mijn koning zijn.” antwoordt hij fel. Assurs nederlaag zal uitmonden in een grandioze negende scène in het tweede bedrijf waarin hij waanzinnig wordt en angstig voor de schim van Ninus die hij meent te zien.

De Russische sopraan Olga Senderskaya mag als Semiramide schitteren in een liefdesaria waar ze haar liefde voor Arsace (de Zweedse mezzo-sopraan Ann Hallenberg) bezingt samen met een sterk koor van de Vlaamse Opera dat een niet te onderschatten rol heeft in deze productie. “Zoet is de gedachte aan dat moment, het liefhebbende hart glimlacht je toe.” zingt de mezzo-sopraan terwijl we donkere videobeelden zien van de moord op haar man. Lowery verweeft zo eros met thanatos in een en dezelfde scène en brengt de romantische scène doeltreffend terug tot bitter realisme. Ook bij Azema (gespeeld door de Amerikaanse Julianne Gearhart) is er geen reden om te feesten. Gekleed in een witte trouwjurk wordt ze in het nauw gedreven. Een muur van kartonnen dozen wordt rond haar gebouwd. Idreno zal haar vastbinden met de sleep van haar jurk. Gearharts blik staat op “wanhopig” in de zesde scène van het tweede bedrijf. Opnieuw zien we realisme in conflict gaan met romantiek. “Ja moge de liefde nu het vuur van jullie zielen aanwakkeren” zingt het koor op het einde van het tafereel waardoor het onrechtstreeks ironisch klinkt.

Mitrane komt als boodschapper terug van het orakel van Memfis dat Semiramide rust voorspelt en een nieuw huwelijk. Maar het orakel zal er dus naast zitten en in de laatste scène van het tweede bedrijf komt het dan tot de confrontatie tussen de 3 opponenten terwijl de geest van Ninus steeds aanwezig blijft, op het puntje van de stoel zit, kijkend naar het haardvuur, wachtend op het uur van de wraak.

Semiramide is een ijzersterke karakteropera met botsende ego’s en verlangens. Het werk werd overtuigend geregisseerd en piekfijn gezongen. Met een beklemmende en diepe indruk verlieten wij de opera. Naast koor en orkest mogen Senderskaya, Hallenberg en Wagner, alledrie in een roldebuut, een stevige pluim op hun hoed steken. Meesterlijk.

< Bert Hertogs >

Semiramide voor dummies (uit het persdossier van de Vlaamse Opera – Wilfried Eetezonne/ Luc Joosten)

√ De rol van Semiramide werd voor het eerst gezongen door Isabella Colbran die één jaar voordien in 1822 de echtgenote van Rossini was geworden. Het was het begin van het einde van haar carrière en ook het huwelijk hield maar stand tot 1837.

√ Gioachino Rossini (1792-1868) componeerde in totaal 39 opera‟s. De meeste daarvan waren geschreven voor Italiaanse operahuizen. Slechts de laatste vijf opera‟s waren bestemd voor de Parijse opera. Sémiramide is Rossini‟s laatste opera voor hij naar Parijs vertrekt - op het toppunt van zijn roem. Het werk ging in première in het beroemde theaterhuis La Fenice in Venetië op 3 februari 1823.

√ Libretto en muziek werden in de korst mogelijk tijd gecomponeerd. Het libretto van Gaetano Rossi is gebaseerd op het theaterstuk La Tragédie de Sémiramis van Voltaire uit 1748, dat meermaals werd bewerkt voor theater en ballet.

√ Het personage van Semiramide was zeer geliefd in de klassieke literatuur. De hangende tuinen van Babylon behoren tot de zeven wereldwonderen uit de klassiek oudheid. Semiramide zou de opdrachtgeefster geweest zijn voor de bouw van de stad en de tuinen.

√ Het verhaal van Semiramide is verwant aan dat van klassieke Griekse tragedies als Phaedra, Oidipoes en Orestes. Met de eerste twee heeft ze het thema van de ongeoorloofde liefde van moeder tot zoon gemeen, met de tweede de moord op de moeder door de zoon. In Dantes Divina Comedia (V, 52-60) bevindt Semiramide/Semiramis zich in de tweede cirkel van de hel die is voorbehouden aan de zondaars tegen passie en liederlijkheid. Semiramide zou het huwelijk tussen zoon en moeder wettelijk hebben toegelaten. Met Shakespeare deelt het verhaal zijn duistere atmosfeer en de verweving van liefde en machtswellust.

√ De ouverture van Semiramide bevat, tegen Rossini‟s gebruikelijke componeermethode in, thematisch materiaal dat later in de opera terugkeert. Het zou later een model worden voor de ouvertures van Verdi.

√ De aria “Bel raggio Lusinghier” behoort tot een van de toparia‟s van dit werk en keert vaak op het concertpodium terug. Deze aria wordt door Semiramide gezongen in de hangende tuinen. Het is een verlangende mijmering naar haar geliefde Arsace, waarvan ze niet weet dat het haar doodgewaande zoon is.

√ Hoogtepunt van het werk vormen naast de aria‟s de duetten waarin de personages op een bijzonder confronterende manier met elkaar in de clinch gaan.

√ De waanzinszscène van Assur in het tweede bedrijf vormde een model voor de romantische waanzinsaria zoals we haar kort daarna terugvinden in het werk van Bellini en Donizetti.

√ In Semiramide creëert Rossini bijzonder grote spanningsbogen in belangrijke delen van het werk. De lengte van de eerste scène is niet minder dan 700 maten lang en de finale van het eerste bedrijf bedraagt zelfs 900 maten – een klein half uur lang wordt in een grote muzikale adem gevat. In het tweede bedrijf worden de scènes als maar korter en stuwt het stuk onafwendbaar op zijn tragische afloop af.

√ In de wereld van de opera Semiramide is de Oriënt bijzonder sterk vertegenwoordigd. Een aantal van de centrale volkeren uit de vroege-oudheid treden er voor het voetlicht: de Babyloniërs, de Assyriërs, de Egyptenaren, de Indiërs, de Skythen. Het zijn deels de volkeren die het huidige Midden-Oosten bevolkeren. In die zin is Semiramide ook een opera over het op elkaar stoten van culturen en de complexe situatie die daaruit ontstaat.

√ Rossini staat ook bekend als gastronoom en was goed bevriend met de legendarische chef Antonin Carême. Die laatste bedacht het recept voor de tournedos Rossini waarin naast het vlees ook truffel en ganzenlever de hoge toon voeren.