Recensie Herodiade

Hérodiade, de opera in vier bedrijven van Jules Massenet behoort tot het verouderd repertoire. Toch nam de Vlaamse Opera de moeite om deze opera die in 1881 in de Muntschouwburg in Brussel zijn première kende, onder de loep te nemen. Het zou straks wel eens een trend kunnen worden. Dirigent Dmtri Jurowski, regisseur Joachim Schlömer en dramaturg Xavier Zuber baseerden zich op de Parijse versie van 1884. In die versie werden twee taferelen toegevoegd. Eén waarin Herodes droomt van Salomé en het waarzeggertafereel tussen Hérodiade en Phanuel bij het begin van het derde bedrijf. Het productieteam van de Vlaamse Opera schrapte danig en verplaatste ook behoorlijk wat scènes om de dramaturgische spanningsboog wat op te krikken. Zo begint de opera nu met het waarzeggerstafereel. Het resultaat is lovenswaardig. De opera verveelt niet, maar op het puntje van onze stoel zaten wij nu ook weer niet. Dé ontdekking is weliswaar de Italiaanse sopraan Carmen Giannattasio die een sterk roldebuut als Salomé neerzet.

Hérodiade zou immers even goed Salomé kunnen geheten hebben.  Massenet liet de tekst van zijn 3 librettisten baseren op Hérodias van Gustave Flaubert vandaar de keuze om de titel te behouden wellicht. Dat personage in de titel heeft helemaal niet de grootste rol. Centraal staat namelijk de liefde van Salomé voor Jean (Johannes de Doper) die haar liefde afwijst. De profeet kondigt de komst van de Verlosser aan en wijdt zijn liefde exclusief aan God. En dan is er nog koning Herodes (de vazal van de keizer van Rome). Die zal van Salomé dromen niet wetend dat ze de dochter van zijn vrouw Hérodiade is. In tegenstelling tot de Egyptenaren op het Tahrirplein de afgelopen weken, weet het volk in deze opera niet goed welke richting het uitwil met het land waar ze in leven. Ze bejubelen zowel Jeans visie (God als hoogste rechter) als die van Vitellius die het staatsraison, een rechtstaat met Caesar als symbool naar voor schuift. Hiervoor schrapte men de oorspronkelijke tekst en verving die door extern materiaal: de rede van Vitellius uit Cicero’s “De officiis” Boek III v.21. die start met de stelling: “Iemand van iets beroven en persoonlijk bezit vermeerderen door een medemens te benadelen, is meer in strijd met de natuur dan dood, armoede, pijn en het overige dat ons lichaam of onze stoffelijke belangen kan treffen.”

Of hoe de massa duidelijk geen kaas gegeten heeft van tegengestelde politieke visies. Uiteindelijk wordt Jean ter dood veroordeeld door Hérode. Eerst zag hij in hem nog een politieke medestander. Maar wanneer hij doorheeft dat Salomé met hem dweept, wil hij hem toch uit de weg ruimen. Salomé wil zich wreken op zijn vrouw, komt te weten dat zij haar moeder is en neemt dan een ingrijpend besluit.

Schlömer kiest om het volk te laten leven tussen omgehakte bomen die voor een samenleving in verval staan. Afgedankte goederen van de rijken worden uit een helikopter gedropt. Herodes en Hérodiade staan letterlijk boven de mensen op hun iets meer dan 100 m² grote platform dat meer dan 4 ton weegt en via 20 kabels omhoog en omlaag wordt getrokken . Ze verblijven in hun luxe-appartement met flatscreen, lange zetel, Bulthaupkeuken, twee toiletten en modern bad. Tijdens de scènes dansen Slawek Bendrat en Anna Tenta als hert tussen de boomstronken. In het tweede deel leunt wat ze doen sterk aan bij het betere stuntwerk wanneer ze op een houten wand springen en lopen. Vooral Anna’s bewegingen zijn prachtig en hebben dierlijke verwijzingen. Zij zal net als Salomé op het einde sterven. Andere symbolen die gebruikt worden, zijn twee roze konijnen die wat rebels doen bij het begin van de opera. Zij staan voor de vrijheid.

Jurowski dirigeert opvallend met tamelijk kleine bewegingen en laat het orkest in al zijn finesses klinken. Wanneer Salomé haar liefde verklaart aan Jean horen we een hobo solo over de strijkers heen klinken. Wanneer we Herodes in een roes met een tiental vrouwen zien, mag de harp en ook de saxofoon hier en daar specifieke accenten leggen terwijl we op het podium vrouwen in bh zien die elkaar kussen en af en toe aan de waterpijp lurken. In Herodes wereld is alles te koop, ook liefde, lust en seks. Zakelijk verlaten ze zijn appartement. Het gereedschap wordt terug opgeborgen in roze beauty cases, de vest dichtgeknoopt. Wanneer Jean zich in het tweede deel bij zijn lot neerlegt, mag de cello dan weer een zekere tristesse vertolken.

De decorafdeling van de Vlaamse Opera bewees opnieuw zijn kunnen. De vele boomstronken die op de bühne liggen, lijken levensecht. In werkelijkheid zien we onder andere een rubberen schors. Toch komt de regiekeuze om een strikt onderscheid tussen rijk en arm te tonen later in de opera ook onder druk. Op een bepaald moment moeten Herodes en Hérodiade nu eenmaal afdalen tot het gewone volk. En ook al krijgen we stevige koorpartijen te horen, en meeslepende melodieën die – sta ons toe dit te schrijven – bij momenten behoorlijk dwepend en überromantisch over komen, toch pakt de mayonaise van de opera niet altijd. Die pathos staat immers de hedendaagse dramatiek in de weg die men toch wou oproepen. Nooit hebben we dan ook het gevoel van “toch wel erg dat diene Jean moet sterven hé”.  Ode dus aan koor, orkest en een schitterende Carmen Giannattasio. Niet slecht dus deze Hérodiade, maar ook geen meesterwerk. Dit bombarderen tot beste productie van dit seizoen, lijkt ons dan ook te veel eer. Daarvoor staat het pas afgelopen Semiramide voor ons comfortabel op de koppositie.

< Bert Hertogs >

---

Hérodiade voor dummies: (uit het persdossier van de Vlaamse Opera)

√ Het plot van Hérodiade is grotendeels geïnspireerd door Flauberts Hérodias, het derde verhaal uit zijn Les trois Contes. Gustave Flaubert was, zoals veel artiesten in de 19e eeuw een fervent Oriëntreiziger.

√ De titelheldin Hérodiade is een historische Hebreeuwse prinses. Zij is de kleindochter van Herodes de Grote. Uit haar huwelijk met Herodes Filips heeft ze een dochter, Salome. Hérodiade zal later met zijn broer en tegelijkertijd haar nonkel, Herodes Antipas, Hérode in de opera, huwen. Deze is tetrarch (een vazalkoning van de Romeinen uit de late Romeinse republiek en het vroege keizerrijk, nvdr) van Galilea.

√ De Romeinse proconsul Lucius Vitellius staat model voor de Vitellius in de opera. Hij is de vader van de toekomstige keizer Aulus Vitellius. In de opera is hij de Romeinse autoriteit in Judea.

√ Johannes de Doper, Jean in de opera, was een profeet die de komst van een verlosser predikte. Hij berispt Herodes omdat hij met de vrouw van zijn broer getrouwd is.

√ Massenet mag dan wel als belangrijkste vertegenwoordiger van de Franse muziektraditie geboekstaafd staan, toch was hij tijdgenoot van zowel Gounod en Brahms als van Mahler, Strauss, Schönberg en Varèse. Hij is geboren toen Napoleon III aan de macht was en stierf aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog in een compleet andere wereld.

√ Het Jeruzalem in Massenets opera is een multiculturele samenleving avant la lettre. Joden, Romeinen, Galliërs, Samaritanen, Sadduceeën, Ethiopiërs, Nubiërs en Arabieren vullen er het straatbeeld.

√ De opera Erodiade was oorspronkelijk een compositieopdracht van het Italiaanse uitgevershuis Ricordi voor het Teatro alla Scala in Milaan.

√ Nadat zowel de Italianen als de directie van de Parijse Opera het project hadden laten vallen gaat het directeursduo Stoumon en Calabrési van de Muntschouwburg in Brussel voor de creatie van Hérodiade. Massenets opera gaat er in première op 19 december 1881.

√ Massenet componeerde een dertigtal opera’s, een verzameling intrigerende erotiserende vrouwenportretten die meestal hun naam de titel gaven: Manon, Esclarmonde, Thaïs, La Navarraise, Sapho, Grisélidis, Ariane, Thérèse om nog maar te zwijgen van Eve en La Vierge.